Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev pen RF Preziydenti Vladimir Putin Almatyda kezdesedi. Aqpannyng 27-i kýni.

Putin asyghys jýr

Aqordanyng taratqan resmy mәlimdemesinde osylay delingen. Kelissózder barysynda eki el arasyndaghy yntymaqtastyq býge-shýgesine deyin talqylanyp, kýn tәrtibinde túrghan ónir aralyq әm halyqaralyq týitkildi mәseleler sóz bolmaq.

Vladimir Putin 27 kýni Almatydaghy kezdesuden shygha salyp, Dushanbege ketedi. Tәjik Preziydenti Emomoly Rahmon myrza da sol kýni Putin keledi dep kýtip otyrsa kerek. Al 28 aqpanda Bishkekte boluy kerek. Kremliding baspasóz qyzmeti solay dedi.

Sóitip "salt basty, sabau qamshyly" Putin Ortalyq Aziya elderin aralamaq. Ol biraq tym asyghys jýr...

Neni talqylamaq?

Putinmen Nazarbaevtyng Almatyda ótkizetin jarty kýninde neler talqylanbaq? Endi osyghan toqtalayyq. Búghan qatysty resmy organdar mәlimet taratpaghanymen, jogharydaghy aitylghan ónir aralyq әm halyqaralyq mәselelerdi tarqatyp kóreyik.

Áueli irgesi sógile bastaghan Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng jayy sóz bolatyny belgili. IYdeyalyq avtory Núrsúltan Nazarbaev degenimizben, búl odaq kimmin mýddesine júmys jasap otyr?! Áriyne, Reseydin. «Mening sózim emes, Biybibәtiymәning sózi» degendey, búny Belorussiya basshysy Aleksandr Lukashenko qatarynan birneshe mәrte aitqan bolatyn.

Odaq ortaq emes, orystyki

Odaqtaghy naryqtyq jýie әdiletsiz bolghan son, Belorussiya Reseyge baqanday 15 milliard dollar jelinip qapty. Búghan búlqan-talqan bolghan Lukashenko oryspen aradaghy baylanysty ýzuge bel baylap otyr. Tipti, arnayy baspasóz otyrysyn ótkizip, Putinning eki sóileytinin, Medvedevting Premier aty bolmasa, "baryp kel, shauyp keldin" adamy ekenin de aityp salghan.

Aytpaqshy, Lukashenko ótkizgen sol baspasóz otyrysynda Kedendik odaq degenge әu basta Qazaqstan tarabynyng qoyarda qoymay súranyp kirgenin bildik.

Kedendik odaq degennen shyghady, RF men arada kedendik kedergiler kóp. Qazaqstandyqtar orys kedeninde ailap túrghanyn talay ret jazdyq. Tipti, Resey sanksiyalanghan tauarlar tizimine Qazaqstandyq tauarlardy da kirgizip jiberdi. Búghan da qynq demedik. EAEO-dan bizge kelgen payda men Reseyding tabysyn salystyryp jatudyng ózi artyq.

Esterinizde bolsa, byltyr mamyr aiynda Astanada ótken EAEO sammiytine qatysqan Atambaev pen Lukashenko odaqtyng júmysy túralap qalghanyn aityp, shamdanghan edi.  «Kak by nashe obediynenie ny evolusionirovalo - snachala Tamojennyy soyz, potom Edinoe ekonomicheskoe prostranstvo, seychas EAES - kolichestvo torgovyh ogranicheniy ne izmenilosi, tak y ostalosi na urovne 600. Bolee togo - posle podpisaniya dogovora nash vnutrenniy torgovyy oborot toliko padaet».

Belorussiya minus 1. Qazaqstan she?

Ras, EAEO qúrylghan alghashqy jyly tauar ainalymy 26%-gha, odan keyingi jyly 30%-gha qúldyraghan. Sonday-aq, odaqtas sanalatyn Qazaqstan men Armeniya nemese Belorussiya men Qyrghyzstan arasynda sauda sattyq mýlde joq. Búl óz kezeginde EAEO-nyng sayasy maqsatta әm Reseyding mýddesine qúrylghandyghyn dәleldeydi. Sebebi, odaqtas elderding tauarlary tek Resey territoriyasy arqyly ghana ótedi eken. Múny «Moskovskiy komsomoles» basylymy jazyp otyr.

Qazaqstan EAEO-daghy pozisiyasyn joghaltyp jatyr, dep jazady «radiotochka.kz» portaly. Sózimiz dәlelsiz shyqpas ýshin sandar sóilesin. 2016 jyldyng kórsetkishterine sýiensek, odaqtaghy tauar ainalymy 20%-gha, eksport  25%-gha qúldyraghan.

Al Resey men Belorussiyagha satylghan shiyki múnaydyng kólemi bar bolghany 44 million dollardy qúrapty. Búl soma byltyr 506 million dollar bolghan.

Sonday-aq, 872 tonna siyrek kezdesetin metall saudalay otyryp, ótken jylmen salystyrghanda  251 mln dollargha az payda tauyptyq.

10 ailyq esep boyynsha altyn eksportynan tapqanymyz 14 millionnan az bolghan. Byltyrghy jyly búdan 13 ese kóp nemese 170 million dollargha artyq payda tapqan edik. Jaghday osylay.

Arystan qartaysa, tyshqan qúlaghynda oinar...

Kremli men Aqordanyng baspasóz qyzmeti taratqan habarlamadaghy myna bir joldyng astaryna ýnilu qajet siyaqty...«Liydery zatronut nekotorye aspekty dalineyshego prodviyjeniya evraziyskoy integrasiiy»... Búl sonda euraziyalyq yqpaldastyqtyng bolashaghy búlynghyr bolyp túr, sodyqtan onyng damu joldaryn qarastyru kerek degenge saya ma, әlde basqa ma? Óitkeni jogharydaghy jaytterge qarap otyryp, odaqtyng ary qarayghy ayaq alysyna kýmәnmen qaramasqa sharang joq.

Lukashenko lepirip sóilegen son, ayaq astynan Minskide sheru boldy. Múnyng artynda kim túruy mýmkin? Álde sәikestik pe? Aragha uaqyt salmay Elbasy Núrsúltan Nazarbaev Lukashenkomen telefon arqyly sóilesti. Resey men Belorussiya arasyndaghy kiykiljinge alandaushylyq bildirdi. Búl jerde territoriyalyq daudyng da ushyghyp ketpesine kepil joq. Ásirese, Resey ózgening jerine shýilikkende qaraday qaghynyp shygha keledi. Oghan Gruziya men Ukraina dәlel. Territoriya turasyna kelgende reseylik shovinist sayasatkerler, ashyghynda - Putinning aitaqtaghy «ofcharkeleri» Qazaqstangha da qiyas qaraydy. Limonov, Jirinovskiy degender tynyshtala bastaghanda Dumanyng deputaty Shperov shyqty. "Qazaqstandaghy orys jerlerin qaytaryp alamyz" dedi oli. Búghan qatysty Kremli: "Shperovting sózi Reseyding pozisiyasyn bildirmeydi" degendi aitty. Degenmen, keshirim súraghan joq. Ya tynysh jatqan eki elding ortasyna ot salghan Shperovke eskertu jasalmady. Ol әli deputat.  Jasyratyny joq, songhy kezderi Resey jaqtan jerimizge qatysty qotyrala qoyyrtpaq sózder kóp aityluda. Búnyng birin kórsek, birine ýnsizbiz. Múnyng syrtynda asqynyp bara jatqan ekonomikalyq dau taghy bar. Shyndyghynda, biz Qyrghyzstangha basqasy týgili basshysyna nota bere alatynymyzdy kórdik. Al Reseyge, Kremlige kelgende «tis» batyra almaymyz...

Oyynshy on bir jyldan song Almatygha kele jatyr

Preziydentter әdettegidey Astanadaghy aq sarayda emes, Almatyda kezdesedi? Nege? Birinshi – Almaty keshegi Kenes odaghynyng talqanyn shygharghan tarihy jer. Putin múnda jii kelmeydi. Ekinshiden - Almaty OA elderine shyghatyn qaqpa ispetti qala. Eki memleket basshysy eng songhy ret Almatyda 2006 jyly 17 mausymda kezdesipti. Ol kezdesu qazaqstandyq «Kazsat» túnghysh baylanys sputniygin úshyru qarsanynda ótken bolatyn. Aragha on bir jyl salyp Putin mine,  QR Preziydentimen Almatyda kezdespekshi. Sodan ary Orta Aziyany aralamaq. Oiynda ne bar eken-ә?..

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz