Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Ekonomika 7485 1 pikir 24 Qarasha, 2016 saghat 17:51

KOOPERATIV KIMGE KEREK?

Budjetten auylsharuashylyq salasyna bólinetin milliondaghan qarajat, yaghni, subsidiya qayda ketedi, óz jerimizding ónimin nege kórmeymiz, auyl nege damymaydy degen әbden jauyr bolghan saualdardy auyl turaly әngime aitugha qúmar әrkimnin-aq auzynan estuge bolady. Álgindey saualdargha әrkim ózinshe dolbarlap, shyndyqqa balaytyn boljamyn aitqan bolady. Ár Ýkimet qúramy auylgha baghyttalghan talay baghdarlama qabyldady. Biraq, auyldaghy qarapayym adamgha ol baghdarlama jetpedi. Auyl sol qalpy. Sebebi, ol baghdarlamalardyng deni jogharydan týsken tapsyrmanyng negizinde nauqanshyldyqpen atqarylatyn da Ýkimettik esepte oryndalghany turaly jazylatyn. Al, azyn-aulaq maly bar, jeri bar aghayyn sol bayaghy auyl-auyldy aralap, et pen sýt, jýn men teri, kókenis jinaytyn deldaldargha jem bolyp qala beretin. Baghdarlama bitkenning bәri әkimshilik jolmen oryndalghanday synayda bolghanmen, qarapayym sharuagha paydasy az edi. Auylsharuashylyghy ministrligi ótkennen sabaq ala otyryp, jana tújyrymdama týzipti. Ol baghdarlama – agroónerkәsiptik keshendi damytudyng 2017-2021 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasynyng jobasy  dep atalady.

Kooperativ kolhoz da, sovhoz da emes!

Búl tújyrymdamanyng búghan deyingi ózge baghdarlamalardan aiyrmashylyghy mal sharuashylyghy men egin sharuashylyghyn kәsip etken auyl júrtynyn, qarapayym enbek adamynyng óz erikterimen úiymdasa enbek etuine memleket tarapynan mýmkindik jasau, qoldau. Tújyrymdama boyynsha, auyldarda mal baghyp, egin egip tirshilik keship jatqan adamdardy óz qalau, erikterimen kooperativ qúryp, sonyng tónireginde birining joghyn biri toltyryp, alghan ónim, baqqan malynyng ónimin qaladan aghylghan deldaldargha jem bolmay ózderi qúrghan kooperativ arqyly naryqqa alyp shyghyp, saudalay otyryp, jaghdaylaryn týzeuge sol arqyly auyl ensesining kóteriluine jaghday jasau.

Al, auylsharuashylyghy ministrligi bolsa, osy kooperativterding qúryluy men júmys isteuine mýmkindik beredi. Mәselen, Ýkimet – auylsharushylyq ministrligi subsidiya negizinde erikti negizde qúrylghan kooperativke qajetti tehnologiyany beredi. Yaghni, sýt-et qabyldaytyn qabyldaytyn, saqtaytyn oryn, basqada qajetti auylsharushylyq tehnikalaryn alugha kómektesedi. Jәne de mal, egin sharuashylyghy ónimi sapasynyng jaqsaruyna, onyng týrli standarttargha say keluine kerekti dýniyelerdi alugha da mýmkindik jasaydy. Osy mýmkindikter men jaghdaylardy birlese qoldana otyryp, kooperativke erikti kirgen sharualar bir-birine kómektesip, júmystaryn jýielep, deldalgha jelinbey payda taba otyryp, óz ónimderin naryqqa ózderi shygharugha jol alady. Mәselen, subsidiyany búghan deyin iri sharua qojalyqtardyng ghana alugha mýmkindigi bolsa endigi jerde subsidiyany orta jәne kishi sharualarda aluyna mýmkindik jasalady. Búl – azyn-aulaq maly bar sharua ýshin mal basyn ósiruge mýmkindik bolsa, azghana jeri bar diqannyng da sharuasynyng shyrayyn ashady. «subsidiya bizge jetpeydi» dep kýderin ýze bastaghan aghayyngha kooperativ beretin kóp mýmkindikting biri – osy. Onyng ýstine auylsharushylyghy ministrligi jayylymdyq, shabyndyq jerlerding kólemin úlghaytyp, qúdyqtar qazyp, ornatpaq. Búl da sharua ýshin ong janalyq ekeni dausyz.

Egin sharualyshyghy salasynda da búl tújyrymdamanyng bereri mol bolmaq. Óitkeni, kooperativke kez kelgen diqan óz erkimen kire otyryp, búryn dәn sebu, túqym otyrghyzu, kýtip-baptau, jiyn-terin kezindegi qiynshylyqtardy birlesken kooperativtegi seriktes sharualarmen birlese sheshuge mýmkindik alady. Yaghni, tehnika izdep qinalmaydy, ónimdi qayda ótkizemin, qalay jinap alamyn, qayda saqtaymyn dep te bir ózi oigha-qyrgha shapqylap jýrmeydi. Kooperativ kómegine jýginedi, ózi mýshesi bolghandyqtan ondaghy tehnika men mýmkinshilikti paydalana alady. Ónimin kooperativ qoymalarynda saqtap, kooperativ arqyly naryqqa shyghady. Toq eteri, auylsharushylyghy salasyndaghy týrli kәsippen ainalysatyn adamdar ózara birlesip tirshilik etedi.

Jogharyda qysqasha aitylghan kooperativ ne ýshin kerek degenge kelsek, 3,4 mlrd  dollar azyq-týlik jәne basqa tútynu tauarlaryn satyp alghanymyz ýshin shetelge ketedi eken. Yaghni, halyqtyng qaltasynan shyqqan qarajat óz sharualarymyzdyng ónimin alugha emes, ózge elding qazynasyn molaytyp jatyr degen sóz. Al, auylsharuashylyghy ministrligi úsynyp otyrghan – agroónerkәsiptik keshendi damytudyng 2017-2021 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasy jobasy auyldaghy ónim óndirushi qarapayym orta jәne kishi sharualar kedergisiz, ózderi birige otyryp, ónimin naryqqa shygharyp, halyqqa jetkizip, sol arqyly bәsekeni kóterip, halyq qarjysyn ózderi alyp, auylgha aparuy ýshin jasalghan. Áriyne, búl tújyrymdama. Áli talay satylardan, talqylaulardan ótedi. Alayda, búl qújattyng eng basty ereksheligi qarapayym sharuanyng qamyn kýitteytindiginde der edik.

Kooperativ eshkimning jeke mýlkine, jeke sharuashylyghyna, malyna, jerine qol súqpaydy

Jobany dayyndaushy auylsharuashylyghy ministrligining qyzmetkerleri men ókilderi baghdarlamanyng әkimshilik jolmen, nauqanshyldyqpen jýrgenin qalamaydy. Ákimshilikter aralassa, sharualardyng erikti birigui búzylyp, kooperativting negizgi maqsaty oryndalmaydy. Ákimshilik jolmen jýzege asyrudyng nemen ayaqtalatyny bәrine belgili. Ákimshilikpen birge búl bastama iri agro qojalyqtar men fermerler de óre týregeletini anyq. Óitkeni, memleketten auylsharuashylyghyna bólinetin qarjyny sanauly iri agroónerkәsipter men iri fermerler ózderi ghana alyp, «dayyn asqa tik qasyq» salyp, ýirengeni mәlim. Al, jana tújyrymdama auyldaghy sharuamen ainalysyp otyrghan adamdardyng bәrining erikti birlestigining negizinde qúrylatyn kooperativke naqty memlekettik qoldau jasap, sol arqyly auyldy kóterudi kózdeydi.

Sóz sonynda basa aitatyn eki manyzdy nәrse bar. Birinshiden, auyl júrtynyng kooperativ degendi estigende bayaghy baryndy ortagha kýshpen saldyratyn kolhoz, sovhozdyng sovettik jýiesining jana týri me dep shoshynyp, ýrke qarauy. Kooperativ eshkimning jeke mýlkine, jeke sharuashylyghyna, malyna, jerine qol súqpaydy. Aralaspaydy. Tek sol jeke sharuashylyq júmysyn jýielep, jaqsartugha, ónim sapasyn arttyryp, ony saqtau men naryqta saudalaugha mýmkindik tughyzu. Onyng ózinde kooperativke kiru, kirmeudi әr sharuanyng erkine sala otyryp, erikti týrde qúryluyna manyz beru. Ekinshiden, kooperativ turaly keshendi әri jan-jaqty týsindiru, nasihattau júmystarynyng jýrgizilu qajettiligi anyq sezilip otyr. Óitkeni, auylgha aqparattyq myng qúbylyp jetetin belgili. Sondyqtan, aqparattyq týsindiru júmystary búl jobanyng bolashaghyna tikeley baylanysty bolmaq.  Mine, biz tanysqan tújyrymdamadan týigenimiz – osy. Biz bilsek, kóptegen damyghan elderding agrarlyq, auyl sharuashylyq salasynda sharualardyng ózara birlesip, erikti týrde qúrghan kooperativteri memleket qoldauymen nәtiyjeli júmys istep keledi. Qazaqstan aidaghy el emes, dýniyedegi jaqsy isterding bizde de jýzege asqany kerek-aq. Ásirese, qarapayym auyl túrghynynyng qamyn kýitteytin osynday jobalardyng iske asu, oryndalu mehanizmderi әkimshilik kedergilersiz, nauqanshyldyqtan ada týrde jýrse ghana kooperativ qarapayym sharuanyng ong jambasyna keletin, jaghdayyn týzeytin joba bolar degen ýmittemiz!

Ómirjan Ábdihalyqúly

abai.kz

1 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3525