Júma, 29 Nauryz 2024
Syn 10298 0 pikir 31 Mamyr, 2016 saghat 13:21

AShTYQ JÁNE SAYaSY QUGhYN-SÝRGIN QÚRBANDARYNA ESKERTKISh AShYLATYN BOLDY. ENDIGI KEZEK – «MIRZOYaNDA»

Býgin – qazaq tarihynda qaraly kýn. Býgin – qylyshynan qan tamghan HH ghasyrdyng basynda talaydy sarsangha salyp, qasiret shektirgen sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni. Dәl osy kýni Sәbetting qúrsauynan bosap, azattyq alugha talpynghan Alash ziyalylaryn ardaqtaytyn kýn.

Osyghan oray býgin Almaty qalasyndaghy Nauryzbay batyr men Qabanbay batyr kóshelerining qiylysyndaghy sayabaqta qala әkimi Bauyrjan Baybekting qatysuymen Staliyn-Goloshekin tandemi qoldan jasaghan Ashtyq pen qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu jiyny ótti. Jiyn barysynda qala әkimi Bauyrjan Baybek myrza, atalghan sayabaqtaghy asharshylyq pen sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryna arnalghan eskertkish ashylatynyn mәlimdedi. Osyghan deyin Almaty qalasyndaghy Nauryzbay batyr men Qabanbay batyr kóshelerining qiylysyndaghy sayabaqta Ashtyq pen sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryna arnalghan qara tas qana qalqayyp túrghan edi.

Bauyrjan Qadyrghaliyúly óz sózinde, Sәbettik jýiening qudalauyna iligip, azattyq jolynda naqaq qúrban bolghan qayratkerlerding ruhyna baghyshtap, tas belgining ornyna eskertkish ornatylatynyn jetkizdi. Búl eskertkish Tәuelsizdikting 25 jyldyghynyng ayasynda iske asyrylmaq.

Sonday-aq, Ortalyq meshitte qughyn-sýrgin qúrbandarynyng ruhyna Qúran baghyshtalyp, as berilude.

Ayta keteyik, býgingi is-sharagha úzyn sany alpysqa juyq adam qatysty. Eske alu jiynyna kelgenderding qatarynda agha buyn ókilderinen aqyn, jazushy  Múhtar Shahanov, belgili jazushy Smaghúl Elubay men qatar, Múhtar Tayjan, Aydos Sarym t.b. qatysty.

Múhtar Shahanov, aqyn, qogham qayratkeri:

-Mynau bizding qazaqtyng tarihynda basqa elderde bolmaghan ýlken bir qasiret boldy. Ol – asharshylyq. Asharshylyq qoldan úiymdastyryldy. Sóitip bir mәlimet boyynsha 4 million 100 myng qazaq qyryldy. Osynyng barlyghy bizding ýlken qasiretimiz. Eger sol jyldary sonshama qazaq qyrylmaghan bolsa, bizding halqymyzdyng sany býginde 40 millionnan asyp jyghylar ma edi?! Ókinishke oray, biz múny әli kýnge deyin aita da almay, jaza da almay keldik. Býgin әkim Bauyrjan Baybek jaqsy mәsele kóterdi. Asharshylyq pen sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn ardaqtau, úlyqtau, úrpaqqa jetkizu ýshin myna túrghan tas belgining ornyna eskertkish ashylatynyn aitty. Jәne onyng shyghyny qalalyq budjetten óteliten boldy. Búl óte jaqsy bastama. Sol sekildi biz myna jer mәselesinde de jeniske jetemiz. Biz myna jerge eskertkish ashyluyn qansha jyldan beri qaray kóterip kelemiz. Sózimizding bәri jelge úshyp jatatyn. Endi býgin әkim myrza bir jylda osyny qolgha alyp otyr eken, biz búnday bastamany qúptaghanymyz jón, әriyne.

Múhtar Tayjan, qogham qayratkeri:

-Búl mәseleni eng birinshi qoghamdyq úiymdar, azamattyq belsendi top ókilderi aityp, kóterip, әkimshilikting qúlaghyna jetkizdi.  Dәl osy jerge eskertkish ornatu mәselesin qazir әkimshilikting ózi kóterip otyr. Tipti, әkim Bauyrjan Baybekting ózi kelip qatysuy, jәne óz auzymen uәde berip otyrghany kóptegen jaytty anghartady. Mysaly songhy jyldary әkimshilik qala ishinde mynaday is-sharalardy úiymdastyrugha rúqsat bermeytin edi. Ózderi de tynysh jatatyn. Biz ózimiz de birneshe ret ótkizdik, dәl osynday is-sharany. Endi myna tastyng ornyna, әriyne, eskertkish qoyyluy kerek. Búl sózdi basqa emes, qala әkimning ózi aitty. Demek, eskertkish ornatylady. 23-24 jyl boldy dәl osy eskertkish ornatu mәselesining kóterilip kele jatqanyna. Aqyry maqsatqa jettik. Endigi mәsele – qaladaghy Mirzoyan kóshesining atauyn ózgertu boluy tiyis. Búl da kezek kýttirmes mәsele.

Maqsat Jaqau, sayasatanushy:

-Búl eskertkishting ashyluy úzaq uaqyttan bergi halyqtyng kókeyinde jýrgen mәsele edi. Ásirese myna Almatyday ýlken shaharda tarihy manyzy joghary sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryna eskertkishting ashyluy zandylyq bolatyn. Tas belgining ornyna keshendi eskertkish ornatu turaly mәseeni «Ádilet» qory bar, Tarih instituty bar, Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu qauymdastyghy bar, tarihshylar bar, ziyaly qauym ókideri bar kópten beri aityp kele jatyr edi. Bauyrjan Qadyrghaliyúlynyng ózi aitqanday, arnayy bayqau jariyalau arqyly atalghan eskertkish osy jyldyng sonyna deyin ornatylatynyn estip quanyp túrmyz. Búl eskertkishting manyzdylyghy joghary bolmaq. Birinshiden, iydeologiyalyq jaghynan. Ekinshiden, úrpaq tәrbiyeleude keshegi ótkenimizdi úrpaq sanasyna sinirude ýlken qadam bolmaq. Búl eskertkishting jas úrpaqqa ótken zamanalardan aqparat berip túratyn  manyzgha ie bolatyny sózsiz.

Dәuren Babamúratov, «Bolashaq» qozghalysynyng jetekshisi:

-Býgin 31 mamyr – azaly kýn, qaraly kýn. Biz neshe jyl boldy 31-i kýni osy qara tastyng týbine kelip, gýl shoqtaryn qoyamyz. Sosyn eskertkish ornatylsa degen mәseleni aityp jýrgenimizge qansha jyl boldy... Búl mәsele bizge deyin de kóterilgen edi, endi bizben týiindeletini jaqsy, әriyne. 1992 jyly myna qara tas ornatylghan edi osy jerde. Sodan mine, 24 jyl ótkende osy jerge eskertkish ornatylatynyn qala әkimining ózi aitty. Búl –óte quanyshty jaghday. Búl – jenisti jaghday. Búl – eskertkish últtyq múrattarymyzdy әigiley týsuding bastamasy dep bilemiz. Osydan keyin 31- mamyrdy basqasha eske alu, ótkizu sharalaryn belgileuimiz kerek. Ol qanday sharalar boluy mýmkin, mәselen: Izrailide bir kýni býkil el bir minuttyq ýnsizdik jariyalaydy. Osynday sharany bizde de qolgha alugha bolady. 31-mamyr kýni kóshelerdegi oiyn-sauyq baghdarlamalardy tyiyp, jalpy últtyq ýnsizdik jariyalau kerek. Bizge de sol qajet.

Dәuren Quat, Abai.kz aqparattyq portalynyng bas redaktory:

-Qabanbay men Nauryzbay batyr kóshelerining qiylysyndaghy sayabaqtyng ishinde myna bir qara tastyng qadalyp túrghanyna birqansha jyl boldy. Byltyr emes, aldynghy jyly osy tas belgining ainalasyna 20-30 adam jiylyp, Qughyn-sýrgin men ashtyq qúrbandaryn eske alyp, ruhtaryna baghyshtap qúran oqyghan edik. Sol jiynda Múhtar Tayjan ekeumiz qara tas qalqayyp túra bermesin, esertkish ashylsyn, osyny qalalyq әkimshilikten talap eteyik dep úsynys jasadyq. Úsynysymyzdy sol jiyndaghy el aghalary qoldaghanymen, «bosqa әuirelenesinder, iske aspaydy» dep bir-aq kesken. Alayda... Múqang sol kýnning erteninde qalalyq әkimshilikke qogham belsendilerining atynan hat tapsyrdy. Hatymyzgha «kýtkendegidey» jauap ta jetti «entigip».  Hatta: «Almaty qalasyndaghy sayabaqta orynnyng tar boluyna baylanysty eskertkish  ornatylmaydy. Óitkeni, ashtyq qúrbandaryn eske týsiretin alyp eskertkish «Janylyqta» túr. Ol keshendi eskertkish  -  KSRO elderinde, Qytayda, Polishada, Iranda, Avstriyada, Germaniyada  t.b. ashtyqtyng saldarynan kóz júmghan jandardyn  bauyrlastyghyn, taghdyrlastyghyn eske týsiredi» degenge sayatyn sózder jazylypty.  Hatty oqyp bolghan son, qalalyq әkimdikting qalypty sheshimine qashanghydaghyday «qap» dedik, keyidik, taryndyq. Arada jyl ótken... Mine, jana ghana, megapoliysimizding jas әkimi Bauyrjan Baybek myrza jiyn jasap, belgi qaratastyng orynynda kelesi jyly keshendi eskertkish boy kóteretindigin mәlim etti. Jәne bylay dedi:

«Búl eskertkish – úrpaqtar jadynda Tәuelsizdikting terendigin, onyng qúnyn, bagha jetpes baylyq ekenin bilip ósuine jol ashady. Búl eskertkish – әr buyn úrpaqtyng asharshylyqtan jazyqsyz qyrylghan miilliondaghan qandasymyzdyn, bauyrlarymyzdyn, ata-babamyzdyng ruhyna tәu etip, Tәuelsizdikke tәuba aitar orny bolady oilaymyn!

Tariyhqa – taghzym».

... Osy bir eskertkish keshendi erterek túrghyzbay, qara taspen qantaryp qondyng ar jaghynda soltýstiktegi kórshimizding qas-qabaghyn baqqan sayasat boldy ma, әlde salghyrttyq boldy ma? Meninshe, ekeui de bar. Áytse de, salghyrtyqtan sayasat basym týsken siyaqty. Al, sayasattyng salqyny seziletin jerden bizding shen-shekpendilerding ainalyp jýretini, últtyq múrattar men tilekter turaly el ýnin estimeytin taskerenge ainalatyny beseneden belgili. Áytkenmen de, basshynyng erik-jigeri jetse, qiyn eshtene joq eken. Bizding býgin soghan kózimiz jetkendey jelpinip túrmyz. Jer betinen kýnirenip kóshken ata-baba ruhy riza bolsyn. Eshten – kesh jaqsy. Eldik múrattarymyz eskerilip, jenisterge jete bereyik.   

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

 

 

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2276
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3593