Senbi, 20 Sәuir 2024
46 - sóz 7099 0 pikir 31 Mamyr, 2016 saghat 14:19

AShARShYLYQTYNG ÁDEBIYETTEGI JALGhYZ SIMVOLY...

...TUGhAN BALASYN TIRIDEY JEGEN ÁYEL GhANA MA?

Aytary joq, әdebiyettegi eng auyr taqyryptardyng biri – asharshylyq. Qalamger ýshin búl nәubetten ótken dramatizmge, tragediyagha, psihologiyalyq kýizeliske toly taqyryp bolsa, ol soghys qana shyghar. 

 Biraq, osy kýni bir tendensiya payda boldy. Sony aitqym keldi.

Býgingi asharshylyq turaly jazylyp jatqan shygharmalardyng kóbisindegi sujet jelisi jalghyz balasynyng siraghyn mýjip otyrghan miskin әielding tónireginde ghana órbiytin boldy. Tipti, keyingi kezde osy sujetpen әuestenip, әueyilenip ketkendeymiz. Sonda qalay? Asharshylyq uaqytyndaghy qazaqtardyng tarihi, әdeby beynesi osy ghana ma? Sol bir ýrkindide «kannibal qazaqtar» tughan balalaryn, týp-túqiyanyn otqa qaqtap jep qana aman qalghan ba? Onyng jalghyz simvoly tughan balasynyng etin tiridey sylyp jegen әielder ghana ma? 

Asharshylyq turaly jazyp otyrghanda osy turaly da bir oilanyp qoyghan dúrys shyghar. Sen Edgar Po qúsap abstrakti taqyrypty qozghap otyrghan joqsyng ghoy, sen júrtynnyng taghdyr talayyn, tartqan qasiretin, tarihyn jazyp otyrsyn.

Bir shtriyh. Mysaly, mening әkem Eshen 1930 jyly tughan. Bolys-baydyng balasy atanyp, kәmpeskege ilinip, túqym-zәuzaty toz-tozy shyghyp ketkende, әkemdi atasy Kókebay bolystyng bas jylqyshysy Qyryqbay asyrap alady. Ata-baba, jekjat-júraghatynan bir, әke-shesheden eki aiyrylghan sol jetimekti Qyryqbay atamyz ben Biybi apamyz baghyp-qaghyp jetkizdi. Adam qataryna qosty, ayaghynan túrghyzdy. Jandary jәnnatta bolsyn, búl kisiler bolmaghanda әkem de «qanypezer bir qazaqtyng qandy auyzynda mýjilip» kete berer me edi. Biz bolmas ta edik. Al, mening әkemning qily taghdyry sol qiyamet-qayym jyldardaghy bar qazaqtyng basyndaghy taghdyr bolatyn. Biz bir-birimizding etimizdi jep emes, etimizdi jegizbey aman qalyp, el boldyq.

P.S. Shaghyn emosiyalyq jazbanyng aitqysy kelgeni mynau: 1) Últtyng tarihy, jady men adamgershilik túrghysynan alghanda. Sol tarihtaghy birdi-ekili ýreyli, jantýrshigerlik oqighalardy silekeying shúbyryp otyryp qayta-qayta jazu, eki-ýsh sujetting ainalasyn shiyrlay beru – janalyq ta emes, ótimdi de emes; 2) Ádebiyet túrghysynan alghanda. Janaghyday «qorqynyshty sujettermen» Runoske Akutagavanyng «Rasemon qaqpasyn» oqyp ósken adamdardy tanghaldyru tipten mýmkin emes. Jazylu mashyghy óz aldyna...

Talghat Eshenúly

Facebook-tegi paraqshasynan

0 pikir