Senbi, 20 Sәuir 2024
Jalqy súraq 44119 12 pikir 23 Mausym, 2016 saghat 11:56

OTYRAR NE ÝShIN KÝIREDI?

Sonau Múnal (Mongholiya) dalasynan Horezm patshalyghyna (sartauyl)  joryqqa attanghan Shynghys qaghangha Otyrar qalasyna deyingi jolda ornalasqan erjýrek qazaq taypalarynyng birde-biri qarsylyq bildirmedi. Quana qarsy alyp, óz erikterimen Shynghys hangha kelip qosyldy. Horezm patshalyghyn birge baghyndyrdy. Osy joryq kezinde Qazaqtyng on eki ruynyn shyqqan, on eki ókil Shynghys handy aq kiyizge salyp kóterip, qazirgi Shynghys taudyng basyna alyp shyghyp, Shynghys handy «QAGhAN» dep jariyalap, taudyng  atyn «ShYNGhYS TAUY» dep ózertti, al onyng eng biyik shynyn  «MÚNAL ShYNY» dep atady. Múny eshbir tarihshy joqqa shyghara almaydy. Búl qazaq shejiresinde aiqyn kórsetilgen.  Shәkәrim qajy shejiresi de osy derekterdi beredi.

Songhy eki mynjyldyqtyng eng úly «QOLBASShYSY» dep, býkil әlem elderimen (ngNESKO) tolyqtay moyyndalghan Qazaqtyng úly qaghany Shynghys handy barynsha «jaghymsyz» keyipker etip kórsetuge tyrysqan Orys patshalyghy men keshegi bolisheviktik Sovet ókimetinin  jalghan sayasaty boldy. Olardyng Qazaq eline, Qazaq dalasyna baylanysty Shynghys qaghangha qoyatyn basty kinәsi - Otyrar qalasy. Sondyqtan, Otyrar jayly óz zertteulerimning qorytyndysyn Sizdermen bóliskendi jón kórdim.

Ol zamanda Shynghyshannyng arghy atalary qúrghan Qarahandar qaghanatyn parsylyq baghyt ústanghan Horezmshah (Sartauyldar) jaulap aldy.  Býgingi "qazaqtyng qalasyn qiratty" dep Shynghyshan atamyzgha basty kinә qylyp taghatyn Otyrar qalasy, osy jaulaushy elge qaraghan bolatyn.

 

Ol jayly tarihshy S.Aqynjanov «Qazaqstannyng orta ghasyrlyq tarihyndaghy qypshaqtar» kitabynda shejireshi Jujaniyden mynanday mysal keltiredi: «615 (1216) jyly... Horezm shahy Múhammed IYemekten shyqqan Iakaftannyng úly týrkistandyq Qadyrhannyng elin oirandaugha attandy». IYә, iyә, Horezm shahy basqa emes, dәl Qadyrhan-Inalshyq Qayyrhannyng (Shynghyshannyng arghy atasy Qarahannyn) elin oirandaugha attanyp otyr. Biraq, Qayyrhan ózine kýni keshe ghana teperish kórsetip, jerin jaulap alghan Horezm shahyna adaldyghyn kórsetu maqsatynda jәne dýniyege qyzyghyp, Shynghyshannyng elshilerin óltirip, keruenin tonap, qazaqqa satqyndyq jasady. Shynghyshan Horezm patshasynan Qayyr handy ústap berudi talap etti, biraq horezmshahtyng búl talapty oryndamaghany bylay túrsyn, sonymen birge elshilerdi óltiruge әmir etedi. Búl Shynghyshannyng Horezmge qarsy soghys ashuyna sebep boldy. Atamyz bar-joghy jýz elu myngha juyq sarbazdarymen Horezmshahqa qarsy jazyqsyz ólgen elshi-saudagerlerining (bes jýz adam) kegin alugha attandy. Ol kezde Horezm patshasynyng tórt jýz myng túraqty әskeri bola túra (jәne ol osynsha әskerdi bir aida jinap ala alatyn edi)  Shynghyshangha qarsy túra almay, qamaldargha jasyrynyp qorghandy. Sebebi, ol óz әskerining deni qazaqtardan, әsirese qanly jәne basqa qazaq rularynan bolghandyqtan Shynghyshanmen ashyq aiqasqa shyghudan, olardy óz eline qosylyp ketedi dep qoryqty. Atamyz óz sarbazdaryna satqyn Qayyrhandy tiridey ústaudy búiyrdy. Ol ózining qazaq halqynyng aldynda istegen kinәsining keshirilmeytinin bilip, aqtyq demi qalghansha aiqasyp, býkil әskerining qyrghyngha úshyrauyna sebepker boldy. Ol qala halqynyng jaghdayyn tipti de oilaghan joq, ol ózining myna jaryq dýniyede bir kýn bolsa da tiri jýre túruyn ghana oilady. Qaghan tapsyrmasy mýltiksiz oryndalyp, Qayyrhan tiridey ústaldy. Shynghyshan Qayyrhandy ústaghan boyda ózining jeke biyligimen óltire salghan joq, ony qazaqtyng biyleri ejelgi ata saltymyz boyynsha tergeu jýrgizilip, kuәlar tyndalyp, onyng barlyq kinәsin moynyna qoyyp, býkil halyq aldynda qazaqqa jasaghan satqyndyghy jәne dýniyeqonyz, ashkózdigi ýshin ólim jazasyna kesti. Saghan keregi el emes, dýnie (altyn) eken ghoy, al onda kereginshe dep, onyng dýniyeden basqa eshteneni kórmegen kózine, jazyqsyz jandardyng (bes jýz adam) zaryn estimegen qúlaghyna, toyymsyz auzyna altyndy eritip qúidy.

Búl әreket bayaghy Manghystaulyq Daylardyng (Saqtardyn) jesir hanshayymy Túmar hanymnyng parsy patshasy Kirding basyn qangha tolyrylghan torsyqqa salyp «Ish kereginshe» dep qaqpagha ilip qoyghanymen tolyqtay sәikes bolyp túrghan joq pa?

Týsinikteme: Horezm patshalyghynyng ortalyq astanasy qazirgi Týrkmenstannyng Tashauyz oblysy Kóneýrgenish qalasy boldy. Olar ol zamanda da, qazirde de qazaqqa jatpaydy. Basqasyn bylay qoyghanda, olardyng bizden tilderi de basqa boldy. Búl parsylardyng qazaq elin jer betinen joyyp jiberu ýshin qúrylghan patshalyghy bolatyn. Olar onyng aldynda býkil qazaq dalasyn qan sasytyp, qyryp-joyyp, qazaqtyng Qarahandar qaghanatyn qúlatqan edi.

Qazaq dalasyndaghy barlyq rular, elder Shynghyshangha óz erikterimen, shyn niyetterimen quana qosyldy. Al, Qayyrhan dýniyege qyzyghyp, qazaqqa satqyndyq jasady. Sol ýshinde tiyisti jazasyn aldy.

Tarih taghlymy: Qazaq dalasyn jaulaghan Sartauyl eli  dәl qazirgidey sayasat ústanyp, ardan aqshany joghary qoydy. Ata joldan auytqyp ardan attady.

Otyrardyng kýireuining biz biletin aqiqaty osy. Qúrmetti, oqyrman! Ózderiniz oilap kórinizdershi! Áytpese, ony tiridey ústatyp, býkil halyq aldynda biylerding ýkimimen jazalap, onyng kózine, qúlaghyna, auzyna altyn eritip qúngdyng qanshalyqty qajeti bar edi?. Kópting biri siyaqty basyn qylyshpen shaba salsa bolmas pa edi.

Mine osy әreketter de aqyl-esi býtin jandar ýshin qanshama ghibrat jatyr:

a.  Adamdargha tughan eline (últyna) satqyndyq jasasa, jazasyz qalmaytynyn eskertti; 

ә.  Adamdargha tughan eline satqyndyq jasasan, úrpaghynyng atyn atap, maqtanudyng ornyna úyalyp bezetinin bildirdi;

b.  Dýnie qualaudyng sony seni sonday ashkózdikke úryndyryp, ózgening mýlkine kóz alartuyndy sanana siniretinin eskertti;

g. «Elshige tiymes bolar» degen atam qazaqtyng eng úly saltyn búzghandardyng qanday jazagha úshyraytynyn aishyqtap ketti;

gh. Eng bastysy búl jerde býkil memleket biyligi basynda jýrgenderge eshqashan qatelesuge bolmaytynyn bildirdi.                           

Tarihshylardyng “tonnyng ishin teris ainaldyryp” taghatyn kinәlary tek qana Otyrar. Taghy da qaytalaymyn. Onyng kýiretiluine birden-bir kinәli 500-ge juyq beybit elshi-saudagerlerdi jazyqsyz qyryp tastaghan Qarazym patshasy Súltan Múhammed pen Otyrar biyleushisi Qayyrhan bolyp tabylady. Qay zamanda da elshi men saudagerdi  jazyqsyz óltiru eshbir elding zang ayasyna syighan emes. Búl jayly Ábilghazy atamyz ózining «Týrik shejiresi» atty enbeginde (68 bet) bylay deydi: «Mahmut jylauysh Súltan Múhammedten rúqsat súrap, dýnie jýzi әmirshisining sarayyna qaytty. Súltan Múhammedpen til tabysqanyna Shynghys han shynayy razy bolyp, Súltan Múhammedting búghan jamanshylyq jasamaytynyna jәne ózining de oghan óshpendilikke barmaytynyna senimdi boldy. Dәl osy kezde Baghdattyng halify Nasyr Shynghys hangha elshi jiberip, Súltan Múhammedting ýstine birigip attanayyq dep úsynys jasap edi, oghan jasasqan shartty búzghysy kelmey, jaghymdy jauap bermedi, biraq Súltan Múhammedting búiryghymen Qayyrhannyng Shynghys hannyng elshileri men saudagerlerin óltirui búl kelisimdi úzaqqa jetkizbedi». Kýni býginge deyin Shynghys hannyng da, onyng tól júrty qazaqtardyng da bir auyz sózge toqtaytynyna, uәde jútyp eki sóilemeytinine eshkim kýmәn keltirgen emes.  Kýni býginde de kóptegen elderding sózdik qorynda (mysaly Týrik eli) eki sóilemeytin, bir auyz sózge toqtaytyn mәrt adamdy «Qazaq» dep ataydy.

Baghdattan shyqqan әigili dәriger Ábd әl-Latif (1231-32 jyldary qaytys bolghan) búl biyleushi turaly bylay dep jazady: «Horezm-shah Múhammed ibn Tukush úry jәne zorlyqshy bolatyn, al onyng sarbazdary әumeserler edi…

Kóbisi týrkiler – pútshyldar nemese adamshylyqtan ketken músylmandar… Ol ru-taypalardyng bir bóligin qyryp, qalghanyn qyzmetke alushy edi… Al olardyng kókireginde búghan degen yza-kek qaynap jatatyn. Óz halqyna kelgende de, jaularymen qarym-qatynasta da ol sauatty saq sayasat jýrgizbeytin… Mine, endi oghan bәri bir atanyng balalary, tili bir, jýregi bir, kósemi bir mongholdar tónip keledi» (G.E.Fon Gurnebaum. «Klassicheskiy islam», Moskva, «Nauka», 1988, str 186).

 Demek, Horezm halqynyng basyna qara búlt ýiirgen Shynghys hannyng qanqúmar bilimsizdigi emes, Orta Aziyadaghy islamnyng qorghan qalqany ispetti sanalatyn osy biyleushining kórsoqyr sayasaty men jeke basynyng aqymaqtyghy edi.

Shyndyghynda da, Shynghys qaghan atamyzdyng halyqaralyq ýrdisti búzushylardy jazalauyn Allanyng búiryghy dep týsinsek dúrysy sol bolar.

«...Qara-Qúla – oirattyng túrghysy edi,

Qyryq rudyng qarghysy úrdy seni!

Elshige ólim keskenge qanday jaza

Qoldanaryn ýiretken – Shynghys edi!

Úshyraydy úzamay apatqa ordan,

Elshi óltirip, el barma ataq qonghan?

Úmyttyn-au, elshige qastyq qylyp,

Qarazymnyng Dәuletin opat bolghan?!» dep jyrlady ólkemizding belgili aqyny S.Núrjan ózining 2008 jyly «Jazushy» baspasynan shyqqan «Ay taranghan týn» atty jyr kitabynda.

Osylaysha, Qayyrhan Otyrardyng qazaqtyng qayqy qylyshynyng astyna týsuine sebepshi bolady. Keshegi dala jauyngeri nelikten búlay jaza basty... Búl jerde bar bolghany qyzylbas parsygha tәueldi Inalshyq Qayyrhannyng óz bauyrlaryna qylysh kótergendigin aitsaq ta jetkilikti. IYә, iyә, óz bauyrlaryna qylysh kótergendigin.         

Tarih taghlymy: Jazyqsyz qylysh kótergen adam,  sol qylyshtan óledi

«Shynghyshannyng «Otyrardy qiratty» degenine aitarym: Otyrar ol zamanda Qarahan әuletining qúramyndaghy shaghyn ghana memleket-qala bolghan. IYlek handardyng basy, súltandardyng súltany degen Osman Samarqanda otyrghan, Osmannyng inisi Qadyr Ferghanany biylegen, sosyn kishi qalalarda kishi tuystary bolghan. Osmannyng nemere inisi Tәj-әd-Din Bilge han Otyrardy biylep otyrghan. 1210 jyly parsy patshasy Horezmshah Aladdin Múhammed Samarqandy basyp alady. Tәj-әd-Din Bilge handy tútqyngha alady. Osmandy bir jyldan keyin óltiredi. Otyrardy tonaydy, qanshama halqy qyrylady, qanshamasy shetke qashady. Otyrar bay qala, kópesterding barlyghy tatar dalasy Shynghys hangha qaray qashady. Otyrardy músylman dinbasylaryna deyin tastap ketedi. Artynan Tәj-әd-Din Bilge hannyng da basyn alghan. Sodan keyin onyng ornyna Otyrardy biyleuge ózining sheshesining әlde aghasynan, әlde inisinen tughan Qayyr handy otyrghyzady. Al Shynghys han kelip, Otyrardy azat etken. Keruenning tonalyp, bes jýz adamnyng óltirilui jәne basqa da tolyp jatqan jaghdaylar bar. Bizde sovetting tarih ghylymynyng azyp-tozghany sonshalyq, qaraqshylardy jaqtay biledi. Tarihshylardyng barlyghy Otyrarda keruenning qyrghyngha úshyrauyn ýlken jauyzdyq dep baghalaghan. Adam qayran qalatyn jaghdaylar bolghan. Mysaly, ózimizding Sarayshyq qalasy. 1480 jyly Ermak Sarayshyq qalasyn basyp alady. Sodan qaladaghy býkil halyqty qyrady. Eng sonynda Altyn Orda handarynyng kýmbezderi bar qabirdi, sýiekterdi qazyp alyp, ýiip órteydi. Sony kezinde Ivan Groznyidyng ózi aiyptaghan. Osyny Tәjikstanda bәri jauyzdyq dep aitady. Al sovet tarihshylary dúrys jasady deydi. Qalany tazartu kerek dep esepteydi. Sol siyaqty jaghdaylar óte kóp» (Múhtar Maghauiyn).

«Qytay, monghol jәne basqa da tarihtardyng derekterine sýiene qytay kinomatografisteri 2007 jyly shygharghan «Shynghyshan» atty tarihy filim deregi boyynsha Shynghyshan, batysqa joryq jasap býkil әlemdi jaulap aludy oilamaghan, tek óz qolastyndaghy elshilikke jiberilgen 500-dey adamdy jazyqsyz óltirgeni ýshin Otyrardyng biyleushisi Qayyr han men horezmshah Múhammedti jazalaudy ghana maqsat etken. Tarihy dramadaghy Shynghyshannyng batysqa joryq jasauyna sebepshi bolghan motiv turaly derek pen Rashiyd-ad-din jәne Ábilghazynyng tarihy shygharmalaryndaghy Shynghyshannyng Horezm eline shabuyl jasauyna sebepshi bolghan motiv turaly derek, bir-birine sәikes keledi. Qytay kinomatografisterining tarihy dramasynda da, atalmysh músylman tarihshylarynyng shygharmalarynda da Shynghyshannyng Horezm memleketine qarsy soghys ashuyna kinәliler retinde inalshyq Qayyr han men horezmshah Múhammed atalady. Osymen qatar tarihy drama da, Shynghyshan men onyng úrpaqtarynyng Horezmnen bóten batystaghy kóptegen elderdi jaulap aluyna sebepshi bolghan bir-aq adam – Otyrar biyleushisi Qayyrhan ekendigi atap kórsetilgen». (S.A.Koziyn. Qúpiya shejire. M-L. 1941. §200,201).

«Úighyr jәne qytaylyqtarmen sauda jasaytyn Horezm saudagerlerinen Horezm-shah Shynghys hannyng Soltýstik Qytaydy jaulap alghanyn bildi (Szini imperiyasymen týrki-mongholdar ghana emes, Shynghys hannyng da tikeley óz jeke basynyng óshtigi bar bolatyn. Qytaylar Shynghys hannyng atasy Ambaghay handy aldap qolgha týsirip, kergishke qaghyp óltirgen-di – Á.B.). Monghol biyleushisine qúttyqtau saltymen elshilik jiberudi dúrys dep tapty. Shyn maqsaty mongholdardyng әl-auqatyn bilu bolatyn. Elshiler men saudagerlerdi Shynghys han zor qúrmetpen kýtip aldy jәne jauap retinde óz ókilderi men sauda keruenin qosa attandyrdy. Diplomattar da, keruen de negizinen Qiyr Shyghyspen sauda jasau kenistigin keneyu ýshin Shynghys hannyng agentteri bolugha kelisken horezmdikter men búharalyqtardan – Múhammed II-ning bodandarynan túratyn. Keruen Horezmning shekarasyna jetip, Syrdariya ózenining jaghasyndaghy Otyrar qalasyna toqtady. Búl jerden Ýrgenishke bet almaq bolatyn. Shah olarmen әngimelesuge kelisim berdi. Biraq Otyrar gubernatory (Inalshyq Qayyrhan – Á.B.) saudagerlerdi óltirip, dýniye-mýlikterin tartyp alugha búiryq jasady (Shahtyng qúpiya tapsyrmasymen bolsa kerek). Búl habar monghol imperatoryna jetkende, ol óz ókilin Múhammedke jiberip, odan Otyrar gubernatoryn ústatyp beruin ótindi. Múhammed búl ótinishti oryndamaq týgili, elshisining ózin óltirip tastady. Elshining jol silteushisi saqaly kýzelgennen keyin ghana qaytugha mýmkindik aldy. Búl masqaralau bolyp tabylatyn. Endigi jerde Shynghys hannyng soghysudan basqa amaly joq edi. Dereu qúryltay shaqyrtyp, Týrkistan kompaniyasynyng (1218) jospary jasaldy» (G.V.Vernadskiy. «Mongoly y Rusy», 1997, str 45).

Vernadskiyding keltirgen derekterining aqylgha qonymsyzy saudagerler men elshilerdi «agent» dep atauy. Aqiqatyna kelgende, olar ol elderge agent (shpion) bolyp baryp otyrghan joq qoy. Olar kórgen bilgenderining bәrin  óz eline onsyzda aityp barghan bolar edi. Ózge elding tarihshylarynyng eshqaysysy olardy «shpion» dep atamaydy.

Arab tarihshysy Yaqut Hamauy ózining «Mu'jam al-buldan» atty enbeginde Múhammed bin Tekeshting Týrkistan men Mauarannahrdy jaulap alghanyn, Qarahandyqtar biyligin tolyghymen joyghanyn jazsa, al, «Nasab-nama» núsqalarynda Otyrardyng Qarahandyq biyleushisi Hasan ibn Abd al-Halyq Bilge handy Ýrgenish súltany Múhammed súltan kelip óltirgeni, onyng ornyna Qayyr handy han qoyghany, Qayyr hannyng nәsili qanly ekeni jazylghan. (Z.Jandarbek).

 «1219 jyly kýzde monghol әskerleri Otyrargha jetti. Monghol shapqynshylyghy saldarynan Otyrar qiratylyp, qala túrghyndary qyrghyngha úshyrady. Biraq 1219 jylghy apattan keyin Otyrar qayta jandandy.

1255 jyly armyan sayahatshysy Otyrardy Syrdariya boyyndaghy iri qalalar qatarynda ataydy. Otyrar dýniyejýzilik sauda da búrynghysynsha deldaldyq ról atqardy.

Qala turaly 1320 jyly Florensiya kópesi Pegolottiyding Azov tenizinen Qiyr Shyghysqa deyingi sauda joly turaly jazbalarynda da basa aitylghan.

14 ghasyrda Aq Orda handary múnda medreseler, hanakalar, meshitter, kenseler saldyrdy.

14 ghasyrdyng ayaghynda Otyrar Ámir Temir memleketining qúramyna kirdi. Ámir Temir múnda birneshe ret bolyp, Shyghys joryghyna dayyndyghy qyzghan kezde (1405) osynda qaytys boldy. Ámir Temir mirasqorlary men Múhammed Shaybany әuletining qazaq handarymen kýresi barysynda Otyrar taghdyry taghy da syngha týsti». (Uikiypediya — ashyq ensiklopediyasynan alynghan mәlimet).

Demek, Shynghys hannyng Otyrardy órtep jiberip, qala túrghyndaryn qyryp tastady degenderi eshqanday shyndyqqa kelmeydi. 2019 jyly kýzde qyrylghan halyq, sol jyly eki-ýsh aidyng ishinde qayta jandana almas edi.

Osy jerde taghy bir asa kónil audaratyn mәsele «Anyz boyynsha, Otyrarda әlemge aty shyqqan әigili kitaphana bolyp, ony  Shynghys han týmeni órtep, biraz kitapty qala qorghaushylary qúmyragha salyp jer astyna tyghyp saqtap qalghan desedi» (Uikiypediya — ashyq ensiklopediyasynan alynghan mәlimet).

Sol zamannan qalyp bizge jetken qanshama kitap aqtarsam da, solardyng eshqaysysynan Otyrar qalasynda әlem boyynsha ekinshi oryndy iyemdenetin eng bay kitaphana bolypty, ony  Shynghyshan sarbazdary órtep jiberipti degen tarihy derekkóz  taba almadym. Songhy jazbalardyn  aitatyndary, kileng «desedi», «desedi» bolyp keledi.  Soghan qaraghanda múnyng bәri keshegi bolisheviktik Sovet ókimetining Shynghys qaghandy qaralau ýshin oidan shygharghan kóptegen jalghan aqparattarynyng biri bolyp túr.  Onday derekkózder bolghanda olar ony quana, quana jariyalaghan bolar edi.

Sol zamanghy barlyq jazba derekterde Shynghys hannyng ghalymdardy, bilim men ghylymdy asa qadirlegeni, onyng eshbir elding saltyna, tiline, dinine tiyispegeni jәne ghalymdardyng barlyq jaghdaylaryn jasap, ýnemi qoldap otyrghandary aitylady. Al, Otyrar bolsa sonyng aldynda ghana parsylyq Horezm patshasy jaulap alghan ejelgi qazaq qalasy bolatyn. Aqiqatynda,  Qazaqtyng tarihyn joigha Shynghys qaghan emes, solar mýddeli boldy.

Áytpese, Shynghys qaghan Atamyz:

                               «Danyshpandy jylatqandy kebisin kórsetip on sýigizdim!

                                Anasyn jylatqandy moyynyna qúrym kiygizdim,

                                Otqa jaqtym, kýlin qarghanyng úyasyna saldym!

                                Eki jol aldym: «Ádildik» pen «Imandyq»!

                               «Teksiz azghyndar» dúshpanym!

                                Tektilerden Nәr aldym...» dep aitpaghan bolar edi.

«Tarihta jazylghanday, Shynghys han kóp qalany basyp alady. Solardyng biri – әigili Otyrar. «Otyrardy órtep jiberdi» deydi. Alayda arheologter qala ornynda әzirshe eshqanday kýl tabylmaghanyn aitady. Otyrarda aqshanyng qúiylghany turaly 1967 jyly Samarqand qoymasy ashylghan song anyqtaldy. Osy qoymadan Farab tengeleri tabylghan. Birinshisi – algha úmtylyp, sekirgeli túrghan arystan beynelengen mys tengeler. Ekinshisi betinde sadaq pen sharshy týrindegi týrikterding taypalyq tanbasy (dýniyening tórt búryshyn menzegen rәmiz) beynelengen tenge bolghan.

Eger Shynghys han bәrin qiratyp tastasa, sol zamanghy tiyndar qalay shyqqan degen saual tuyndaydy. Kýiregen qalalarda aqsha soghatyn mýmkindik qaydan? Kerisinshe, sol kezde monghol monetalarynyng dәuiri degen erekshe dәuir bastalatynyn» (Qazaqstan Respublikasy Memlekettik ortalyq muzeyining Muzeylik derektanu jәne qoljazba ortalyghynyng jetekshisi Nәpil Bazylhan. http://abai.kz/post/view?id=5484) jaqsy bildi.

Tarih taghlymy.  Sonau Adam Atadan beri kele jatqan úly qaghida «Eldestirmek elshiden...», «Elshige qiyanat jasamas bolar».

Qojyrbayúly Múhambetkәrim, Manghystau

Abai.kz

 

12 pikir