Júma, 19 Sәuir 2024
Qogham 5530 0 pikir 30 Jeltoqsan, 2015 saghat 13:08

JYLMAGhAYLAR JYLY...

Áriyne, tútas bir jylgha til tiygizuge bolmaytyn shyghar. Óitkeni, ol - әrkimning óz jyly, onyng ishinde onyng jekebasyna, otbasyna qatysty jaqyn әri jyly, qymbat ta qadirli uaqighalar boluy mýmkin.

Biraq, qoghamdyq túrghydan alghanda búl jyl shyn mәninde... jylmaghaylar jyly boldy. Osy oiymdy tarqatyp bereyin.

Jyldyng eng basty sayasy oqighasy – preziydent saylauy ótti. Áriyne, qazirgi preziydentting el ishinde bedeli bólek ekenin týsinikti. Jәne de osy jyly ózimen «jarysqa týsemin» dep әlek bolghan jasandy kandidattardy ol sózsiz jenetini o bastan-aq belgili boldy. Biraq bәigege nege shyn mәninde layyqty túlghalar jiberilmedi? Osynshama uaqyt ishinde elde әdil de ashyq, bәsekeli, sonysymen bedeldi saylau ótpey kele jatqanyna kim kinәli? Ol naqty túlghalar, yaghny eldegi qoghamdyq-sayasi, iydeologiyalyq ahual men júmys dengeyi ýshin tikeley jauap beretin sheneunikter qayda? Nege olar jyl sayyn jylmaghaylanyp, jauapkershilikten jaltaryp kete beredi?

Meninshe, kez kelgen memleketting syrtqy arenadaghy bәsekelestikke qabilettigi onyng ishki bәsekelestigine baylanysty. Bizde onday besekelestik te, onday baylanys ta atymen joq!

Jyldyng eng basty ekonomikalyq, qarjylyq, әleumettik oqighasy – tengening devalivasiyasy. Yaghny jyl basynda bir dollar ýshin 182 tenge bersek, qazir, jyl ayaghynda, 350 tengeni tesilip qalghan qaltamyzdan shygharugha mәjbýrmiz. Qarapayym tilmen aitsaq, budjetten jalaqyny tengemen alyp otyrghan әrbir qazaqtyng ómir sýru dengeyi eki esedey tómendep ketti! Biylik bәrin syrtqy sebepterge telude, yaghny «múnay baghasy qúldyrady, әlemdik daghdarys saldary» jәne tt. Olay bolsa, 25 jyl ishinde ekonomikamyz degen nege múnaygha tәueldilikten qútyla almady? Qolda orasan zor mýmkinshilikter boldy emes pe?! Al últtyq valutamyzdyng kórshi Reseyding rubline tikeley telinip qalghanyn nege ashyq aitpaymyz? Jәne de onday syrtqy ekonomikalyq tәueldilikke úshyrauymyzgha naqty kim kinәli?

Ol adamdar da jylmaghaylanyp, jauapkerlikten jaltaryp ketti. Kóbi, kerisinshe, orden men medal alyp jatyr. Búl degeniniz kelesi jyl da jylmaghaylyr jyly bolady degen sóz!

Eks-premier Serik Ahmetovtyng sottalyp, anau-mynau emes, 10 jylgha bas bostandyghynan aiyryluyn biylik maghyndaghy klanaralyq qaqtyghystyng sharyqtau shegining bir kórinisi, ózindik apogeyi dep sanaugha bolady.

Áriyne, zang – barshagha ortaq jәne de ol lauazymgha qaramauy tiyis.

Biraq bizding jýiede búghan deyin «bas jarylsa, bórik ishinde, qol synsa, qol ishinde» degen prinsip saqtalyp keldi emes pe? Yaghni, oryssha aitqanda, «on sukin syn, no nash sukin syn» degen qaghida ústalynyp, talay zang búzushy sheneunikter jazadan qútylyp ketip jatyr emes pe? Al osy joly, Ahmetovting keshe ghana memlekette ekinshi adam bolghanyna qaramastan sotqa tartylyp, asa qatang jaza alyp, týrmege jabylyp jatyr. Múnyng ózi - biylikke yqpal eter toptardyng ózara janjalynyng asqynyp, baqylaudan shyghyp bara jatqanynyng bir kórinisi. Búl qaqtyghys óz jalghasyn tabary haq, óitkeni búl joly útylghan top ýnsiz qalmasy týsinikti. Sondyqtan da keler jyly biz jana jemqorlyq skandal men sensasiyalardyng kuәsi bop, búl joly «ayran iship, qútylyp, shelek jalaghan basqalardy tútyldyryp ketken» jylmaghaylardyng jauapqa tartyluyn kórip qaluymyz әbden yqtimal!

Ruhany salagha qatysty eki oqighany atar edim.

Biri – Qazaq handyghynyng 550 jyldyghyn toylau. O bastan iydeya jaqy boldy, ózimiz de ol bastamany qoldap pikir bildirgenbiz. Biraq, osynshama ghibratty әri taghzymdy is-shara qoghamdyq sanada layyqty oryn qaldyrdy dep aita alamyz ba? Toylau bolsa, bolghan shyghar, biraq oilau, tarih terenine boylau bolmady! Bәri sol eski saryn, kóne kliysheler men shang basqan shtamptar! Meninshe, osynday mereytoylardy ótkizuding konsepsiyasyn mýldem ózgertu kerek.

Ekinshisi – qazaqtyng Ábishining – Ábish Kekilbaevtyng ómirden ozuy. Qolda bardyng qadiri joq degendi osyndayda aitqyng keledi. Osy kýnderi jaghamdy ústatqan bir jayt – bizde Kekilbaev sekildi ghúlamanyng kitabyn qolyna ústap kórmegen... jastar men sheneunikter bar eken! Múnyng ózi bizding ruhany saladaghy memlekettik sayasattyng bir emes, tórt ayaghynan aqsap túrghan jeri dep bilemin!

Biraq bir quantarlyghy – Ábish sekildi ghasyrda bir tuar túlghalar turaly әngimege jyl sayyn auysyp otyratyn sheneunikterding esh yqpaly  bolmas: qogham men tarih óz baghasyn beredi. Berip te jatyr.

BAQ salasy, sózsiz, ruhany salagha jatady emes pe? Olay bolsa, osy jyly birneshe BAQ-qa kórsetilgen qysym, olardyng blokirovkagha úshyrauy, tintilui, tergelui, olargha ondaghan milliondaghan tenge somasynda aiyppúl salynuy da osy jyldyng enshisinde bop, «Qazaqstandaghy sóz bostandyghy» degen aty bar da, zaty joq úghymdy odan sayyn túqyrtyp jiberdi. Men ADAM jurnaly, «Jas alash» gazeti, «Zona.kz», «Rateli.kz» jәne «Nakanune.kz» sayttary turaly aityp otyrmyn.

BAQ salasyna ghalamtor, sonyng ishinde әleumettik jeliler de belsene aralasa bastady. Sondyqtan Feysbukte basqa bireuding kitabynan ýzindi keltirip, oghan qarsy pikir bildirgen Mәmbetalin men Narymbaevtyng bir auyz sózi ýshin osynshama qatal týrde qamaugha alynyp, sottaluy da osy jyldyng eleuli oqighasy bop qalady.

Al endi nauqandyq sipaty bar osy BAQ-qa qarsy aksiyalardyng artynda túrghan jylmaghaylardyng qashan atyn atap, týsin týsteymiz?

Ótken jyl Qazaqstannyng syrtqy sayasaty men onyng halyqaralyq arenadaghy orny turaly asa qajet әngimeni jana zaman talaptaryna say bastaugha kóp sebep pen syltau berip otyr. Siriya, Aughanstan, Irak, Ukraina, Týrkiyadaghy soghystyng lebi ózimizge de jaqyndaghan siyaqty. Batystyng damyghan elderimen «qyrghy qabaq» soghystyng jana maydanyn jekedara ashqan Kremliding geosayasy bastamalary da әlem júrtshylyghyn qobaljytuda.

Eng bastysy – әlemdik geosayasy arhiytekturanyng ózgerui, jahandyq sipattaghy mýddeler qaqtyghystary jaghdayynda bizding pozisiyamyz qanday boluy kerek degen saualgha jauap tabu. Ázirshe, súraqtar barshylyq, al jauaptar – joqtyng qasy, al bary bolsa – mýldem mardymsyz.  

Jylmaghaylar jyly ótip barady. Sondyqtan da men kele jatqan jylgha erekshe bir alandaushylyqpen jәne bir týrli bir kýmәn men kýdikpen qaraugha mәjbýrmin.

Óitkeni «jylmaghaizm» bizding biylikting basty iydeologiyasy bop barady. Jana jyly (kele jatqan jyldary) osy dertten qútylyp, qúlan-taza aiyghugha jazsyn!

Ámirjan Qosanov

Abai.kz

0 pikir