Júma, 26 Sәuir 2024
Ómirding ózi 7383 0 pikir 25 Mausym, 2015 saghat 05:00

TÁNIRShILDIK JÁNE ISLAM: ORTAQ QÚNDYLYQTAR (Sony)

(Sony. Basy myna siltemelerde:

http://abai.kz/post/view?id=3654

http://abai.kz/post/view?id=3663

http://abai.kz/post/view?id=3689

http://abai.kz/post/view?id=3784)  

Islam ómir filosofiyasy, qoghamnyng әrbir mýshesining eng úly kisilik, qúndylyq iyesi bolyp qalyptasuyna, adamdy sýiyge, әdilet, adaldyq, basqa dinge qúrmet pen tózimdilik týsinigin egetin din dep týsinemiz. Sol ýshin islamnyng tarihyn, jýrip ótken jolyn, ózimizding osy joldaghy ata-babalarymyzdyng islam órkeniyetine qosqan ýlesin tanu arqyly bilu әrbir músylmannyng paryzy. Biz zertteushiler últtyq tәuelsizdigimizdi bayandy etu maqsatynda qoghamdaghy әrbir adamgha jalpy adamdyq qúndylyqtardy, islamnyng negizderin uaqyt pen kenistik talaby shenberinde týsindirumen qatar, islamdaghy ziyandy aghymdardyng negizgi strategiyasyn, mýddesin qoghamdyq payda túrghysynan ashyp kórsetuimiz qajet.
Uahhaby ókilderining aldaryna qoyghan maqsattary, kózqarastary jәne qozghalys-әreketteri arqyly dini, qoghamdyq jәne sayasy mәnge ie aghym ekendigin kóruge bolady. Olar tarihta doktrinalary men maqsattary túrghysynan “Allany birleushiler” (muahhiddun), payghambardyng jolyndaghylar (salafiuun) nemese uahhabtyng jolyndaghylar (uahhabiun) degen atpen belgili. Búl aghymnyng qalyptasuyna sol dәuirding qoghamdyq, ekonomikalyq, diny jәne sayasy jaghdaylary sebep boldy. Aghymdy negizdegen Múhammed Ibn Abduluahhab HVIII ghasyrdyng ortalarynda Ortalyq Arabstanda Najd jәne al-Hasa aimaqtarynda qozghalys jetekshisi boldy. Búl aghym negizinen arab últshyldyghyn, Osman imperiyasynan azat bolu iydeyasyn tu etip kóterdi. Búl aimaqta eshqanday imperiyanyng yqpaly bolmady. Jeke-jeke taypalardan qúralghan arabtardyng basyn qosyp, bir iydeologiyagha biriktiru, últ jaratu, ortaq mýdde, últtyq memleket qúrugha negizdeldi.

         Uahhaby qoghamdaghy qúbylystar men dini, filosofiyalyq mәselelerdi tereng taldamaydy, bir jaqty tújyrym, ýkim beredi. Olar ýshin Qúran men Sunnadan keyin Ibn Taymiya men Ibn Jauziya enbekteri kodeks retinde qabyldanady. Biraq, búl ghalymdardy da dúrys týsinip, mengere almaghandary belgili. Abduluahhab “dindi tazalau”, yaghni, payghambar zamanyna oralu maqsatymen óz aghymyn, qozghalysyn úiymdastyrdy. Onyng oiynsha, tek bәdәuy arabtar emes, barlyq músylmandar taza islam doktrinasynan alystaghan bolyp esepteledi. Tauhid jýiesine qauip tóndi. Tauhidti dúrys týsinbeuimizden, úmytuymyzdan sayasi, ekonomikalyq, etikalyq bodandyqtamyz dep úiymdastyrdy. Payghambar qabirin ziyarattyng ózi tauhid teoriyasyna qarama-qayshy keledi. Olar ýshin payghambardyn, әuliyelerding qabirlerin ziyarat etu, Allagha jetkizushi qúral (tauassul) Allagha serik qosu bolyp esepteledi (shirk). Olar óte qaghidashyl. Mysaly, “bas aurugha analigin em” deseniz, búl sóz Allagha serik qosu (shirk) bolyp esepteledi. “Iasauiydey әuliyening qúrmeti ýshin myna dúghamdy qabyl qyl” deseng dinnen bezgensing (mushriksin). Búlar óz dininen jat, alys qalghandardy tez baurap alatyn doktrina. Abduluahhab “Qúran men Sunna” basqa da negizderdi qabyldaytyn mazhabtardy dinge janalyq qosu dep (biydghatshylyqpen) kýstanalaydy. Al, ózderin týsingisi kelmegenderdi nadan (jahiyl), olardyng senimine kirmegenderdi “dinsiz” dep qaraydy. Abduluahhab “bizding hanafy mazhabyn kafirlerding mazhaby” dep qaraydy. Olardyng qas dúshpany músylmandar. Óitkeni, tauhid ústanymy hristian, yahudiylerge sәikes kelmedi. Sonda da olargha músylmangha qylghan әreketterin qyla almaydy. Olardyng iman mәselesi boyynsha aitqan iydeyalary, joldary músylmandar arasynda týrli týsinispeushilikke aparyp soghuda. Sonymen uahhabiyler Qazaqstanda ghasyrlar boyy ómir sýrip kele jatqan dәstýrli hanafy mazhabyna qarama-qayshy kózqarastaghy aghym. Mysaly, biz ómirden ótkenderge, ruhyna Qúran baghyshtaymyz, tariqat, qabirdi ziyarat etu, olargha belgitas ornatu islamgha jat dep uaghyz aitushylar kóbeydi. Búl qoghamdy qayshylyqtar men kelensiz jaylargha aparyp soghuda. Muzyka, teatr, óner, tuylghan kýn toylaudy haram, kýnә dep esepteydi. Búlar, uahhaby aghymyndaghylar ýshin Allagha serik qosu (shirk) jәne dinge janalyq qosu (biydghat).
         Mine osynday qazaq músylmandyq týsinigining negizderi joqqa shygharylyp jatqanda qazaqtardyng oiyna shyndyghynda «bizding ata-babalarymyz qay islam dinine sengen?» degen psihologiyalyq tanymdyq qobalju tuatyndyghy sózsiz.Islamnyng iman, namaz, oraza, zeket jәne qajylyq sharttarynan basqa taghy da ózgeris engizuine jol joq. Mysaly, bes uaqyt namazdy, alty uaqytqa shygharugha nemese eki uaqytqa týsire almaydy. Eger osy negizderge ózgeris engizilse ol әriyne biydghat bolady. Al qazaqtardyng músylmandyq týsiniginde eshqanday biydghat joq. Mysaly, Hz.Múhammed payghambardyng tuylghan kýni (mәulid), tәspi (tasbiyh), salauat (tahliyl), Allany eske alu (zikr), әsem ýilerde túru, tehnika jetistikterinen paydalanu jәne t.b. uahhabiyler búlargha, payghambar dәuirinde bolmaghan nәrsening bәrin joqqa shygharady. Olardy tútastay biydghat dep qaraydy. Islam eshqashan adamnyng ruhani, materialdy damuyna, kemeldenuine qarsy shyqpaydy. Adamnyng ashqan janalyqtaryna Alla sýiispenshilik tanytady. Qúran men Sunnagha onyng talaptaryna say keletin nәrsening bәrin islam “ghúryp” deydi. Yaghni, kórkem, әdemi degen sóz. Barlyq músylmannyng qabyldaghan isi Alla tarapynan da qabyldanady (Hadiys). Eger biz Payghambar dәuirinde bolmaghan dep, Sunnitke say emes dep, býgingi ghylymdar men islam ghylymdary tafsiyr, hadiys, arab tili (sarf, nahu) bas tartsaq, mektep, medrese, uniyversiytetke barmasaq, búl taza islamnyng ruhyna absoluttik túrghydan jat nәrse. Islam qatyp qalghan qaghida emes. Ol adamdy, әsirese, mumiyn-músylmandardyng damuy men kemeldenuine bastaytyn, qiyametke deyin ýkimi jýretin Allanyng songhy dini. Payghambarymyz alghashqyda qabirdi ziyarat etuge tiym salghan. Keyinnen pútqa tabynushylyq toqtaghan son, islam músylman jýregine úyalaghan son, qabirdi ziyarat etuge rúqsat etken. Payghambar: “Men sizderdi qabirlerdi ziyarat etuden toqtatyp edim, endi qabirdi ziyarat ete berinder, óitkeni onda sizder ýshin ghibrat bar” degen edi. Demek, alghashqy islam dәuirinde, pútqa tabynushylyq siyaqty shirkke sebep bolatyn salt-sana basym kezde qabirge ziyaratqa tiym salynghan.
Keyinnen ghúlamalar tarapynan qabirge ziyarat jasaudyng qaghidalary degen atpen kitaptar da jazyldy. Demek, eger qaghidalar islamda qabirdi ziyarat etu, әuliyelerdi ardaqtau sauapty is, búzylmasa. Mazargha qabirtas-eskertkish qoiy. Payghambar, Usman Ibn Mazun qaytys bolghanda onyng qabirining ýstine belgi tas әkelip qoyghan. Sebebin súraghandargha “Osy jerden ótkenimizde tasty kórip, Usmandy eske alyp, dúgha qylyp túramyn”degen eken. Demek, dinimizde ólgenderge belgitas qoy sharighatqa jat emes eken. Ólgenderge Qúran baghyshtau – barlyq músylman әleminde keng taralghan. Ol ólilerdi eske alu ýshin jasalghan shara, Ghibraty, hikmeti mol nәrse. Qúran oqu arqyly ólik shyqqan ýige ózinning onyng qayghysyn bóliskenindi bildiresin.
Payghambar aitady: “Qúran Kәrim oqylghanda, Alla Qúran oqyghangha da, ony tyndaghangha da, sauap jazady. Sondyqtan eger, oqushylar mәiitke Qúran baghyshtasa, Alla oqushylargha bergen sauabyn kemitpesten mәiitke de jazady” deydi. Sondyqtan Qúran tiluәty Allanyng sózining saqtaluy jәne islam dinining jandanuynyng bir joly dep qarau kerek.
Qúranda “… Keyingi kelgen әulet ókilderi ózderinen búryn ótip ketken ata-babalaryna dúgha oqyp: Áy, Alla, Bizdi keshir, imanda bizden búryn ótken bauyrlarymyzdyng kýnәlaryn keshir” (Hashr sýresi, – 10 ayat).
Payghambardyng ózi keybir sýrelerdi mәiitke oqudyng artyqshylyghyn aitqan. Mysaly “Yasin sýresin oqysanyz, mәiitting azaby jenildeydi” (Imam Ahmad Musnadiy). “Adam balasy qaytys bolsa, onyng istegen sauap amaldary toqtaydy, biraq ýsh nәrse toqtamaydy. Sadaqa-y jariya (jaqsy is), perzentining oghan jasaghan dúghasy jәne paydaly ilimi”. Uahhabiylerding ataqty sýiengen ghúlamasy Ibn Jauziya: “ózining “Kitab-ur-ruh” atty enbeginde aldynghy ýsh ghasyrdaghy islam ghúlamalarynyng jerleu rәsiminen keyin Qúran oqudy ósiyet etken” deydi. Uahabiyler óz kózqarastary boyynsha Ibn Hanbal, Ibn Taymiya, al-Jauziya doktrinalaryna sýiengenmen, ólgen adamdar ózi, mәiitke, Qúran tilauatynyng sauaby nemese olargha jasaghan qyzmetining sauaby jetpeydi degenderge qarsy shyqqan. Tauassul payghambardyng ózi “Áy, Alla, Senen, tek Senen ghana súraushylar ýshin súraymyn” degen edi. Payghambar bir bisharagha: “Áy, Alla, Senen Sening payghambaryng arqyly súraymyn. Áy, Múhammed, Siz arqyly Allagha jalbarynamyn. Áy, Alla, payghambardyng haqqy, ýshin minajatymdy qabyl ete gór” dep dúgha jasa deydi.
Qysqasha týiindep aitsaq, salafiyler islamdy taratu men halifat ornatudyng negizgi joly jihad, yaghny dindi kýshpen engizu dep sanaydy. Búl Qúran ústanymyna týbirimen qayshy keledi. Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasyna qarama-qayshy kózqarastaryn jasyrmay aita alady. Olardyng pikirinshe, Qazaqstannyng biylik toby әbden sybaylastyqqa batqan, «músylman» atyna say emes. Sondyqtan salafiyler býgingi konstitusiyalyq qúrylymdy halifatpen almastyryp, sharighat zandaryn ústanugha, memleket basyna «halifa, әmir» saylaugha ýndep jýr. Búl bizding tәuelsizdigimizding bayandylyghy men qauipsizdigine tóngen qater.

         Qazaq músylmandyq týsinigi men әdet ghúrpyna ashyq týrde reviziya jasaumen ainalysyp jatyr. Uahhaby dindarlardyng pikirinshe, slavyan halyqtaryn aitpaghanda, qazaq, ózbek, úighyr, qyrghyz t.b. halyqtyng barlyq dәstýri islam dogmalaryna qayshy, sondyqtan tez arada joyyluy tiyis. Salafiyler «óz elinning patrioty bolma, Islam dinining patrioty bol» degen iydeyany nasihattaydy. Búl әrbir Uahhabiyding salafiylik iydeyany taratu ýshin últ pen memleket mýddesin onay satyp jiberetinin kórsetedi. Sen eger últtyq mýdde turaly aitsang mininasionalist bolyp qoghamnan alastatylasyn. Al Qúranda adamdardy ózara bir birinen ýirenu ýshin qauym, últ retinde jarattyq degen ayat bar. Islamnyng negizi – jihad dep týsindirip, kәpirlerge qarsy qaruly soghysqa ýndeydi. Uahhabiylerding týsinigindegi «kәpir» úghymyna qazirgi Qazaqstan halqynyng 90%-y kiredi. Uahhabiylik aghymnyng ereksheligi – senim mәselesinde fanatizmge boy aldyrsa, ózinen basqa týsiniktegi músylmandargha ekstremistik óshpendilikpen jauap beredi. Múnda olardyng ústanymynda Qúran psihologiyasynan, ruhynan atymen júrday. Salafiylerding úrany, iydeologiyalyq negizi – «Lә ilaha iyl-Allah, Muhammadun rasul-Allah» kәlimasyn ózinshe búrmalap týsindirude jatyr. Mysaly, Uahhabiyler osy kәlimanyng alghashqy bóligin «Alladan basqa bas iige layyq nәrse joq» dep týsindiredi. «Bas ii» úghymynyng ayasyna baghynu, senu, qorqu, qúlshylyq qylu, jalbarynu, úmtylu, kómek, qorghanysh súrau, t.b. kiredi. Osylaysha, adam Alladan basqagha baghynsa, sense, qoryqsa, úmtylsa, jәrdem súrasa, t.b. dinnen bezgen «kәpirge» ainalady. Mysaly, eger bir adam Qúdaydyng qúly retinde Alla zanyna (sharighatqa) emes, konstitusiyagha baghynsa, ol adam Bir Qúdaygha senu formulasyn búzghany ýshin «kóp Qúdaygha tabynushy» (arabsha – mýshrik, kәpirding bir týri) atanady. Uahhabiylik «ilimdi» ústanushylardyng pikirinshe, ajaldy pendeler oilap tapqan konstitusiyagha baghynu arqyly ol adam konstitusiyany Qúday zanyna tengerip, ony jazghan adamdardy Qúdaygha sanaghanmen birdey kýnә jasaydy. Búl kýnә «Qúdaygha serik qosu» nemese arab tilinde «shirk» dep atalyp, ony jasaghan adamdy óltiruge de bolady degen pәtua shygharady. Búl degeniniz qúday betin aulaq qylsyn erteng olar Qazaqstanda eli ishi býlik shygharugha negiz bolatyn iydeologiyalyq kenistik jasap jatyr. Olar kórshilerin osy pәtua arqyly tonap kete beretin bolady. Jalpy kenestik rejim kezinde túqymy sebilgen vahabiylik tendensiyany býgingi Resey sayasaty qoldaydy. Ótken ghasyrda KSRO qúlaghan song postkenestik elderding ishki tynyshtyghyn búzu ýshin úiymdastyrylghan «uahhabiylik «ilim» Orta Aziya elderi men Kavkaz aimaghyna kirgizildi. Sonyng nәtiyjesinde búl diniy-sayasy doktrina Sheshenstan men Ózbekstandaghy, Qyrghyzstan men Tәjikstandaghy talay qaruly qaqtyghystar men janjaldardyng shyghuyna basty sebep boldy. Búl qúbylystan Qazaq eli de tys qalmasyna kuә bolatyn uaqyt ta tayap qalghan sekildi. Oghan býgingi diny ahualgha saraptama jasaghanda kóz jetkizip otyrmyz.
Sonymen qoryta kele vahabilk salafiylik tendensiya býgingi qazaq músylmandyq týsinigining tarihy qalyptasu erekshelikterin moyyndamaytyn teologiyalyq túrghydan Ashary jolyndaghy onyng ishinde naqyl mektebining ókilderi. Al fiyqhtyq túrghydan hanafy jolyna emes «ahl hadiys» mektebining erekshelikterin kórsetetin revolusiyalyq joldaghy aghym. Islamnyng negizgi ruhyna say emes ústanymdarmen somdalghandaryn ózderi sezinbeytin top. Demek aqyldan góri sezimge beriletin oilaugha emes, elikteushilikke úmtylatyn naghyz fundamentaistik baghyttaghy islamofobiya qúbylysyna qyzmet etetin jaldandy toptar. Búlardy der kezinde memelekettik dengeyde baqylap tiyisti sheshimder arqyly tizgindemesek, erteng qazaq bolmysynan airylyp, din dep arab mәdeniyetining soyylyp soghyp ketuimiz ghajap emes.
         Yasauy dýniyetanymynyng negizinde sopylyq jatyr. Sopylyq eshqashan islamgha syrttay oppozisiyalyq sipatta bolghan da emes. Sopylyq islamnyng mazmúny, mәni. Al forma men mazmún birtútas nәrse ghoy. Sopylyq islamnyn, músylmandardyng eng qiyn-qystau kezinde qorghaushysy bola bilgen. Mysaly, tarihta monghol shabuylyna qarsy, kubraiya, krestshilerge qarsy shaziliya, orystardyng otarlauyna qarsy Yasauia, naqshbandia, qalmaqtargha qarsy naqshbandia, Afrikada fransuz imperialisterine senusiya, tijaniya aghylshyndargha qarsy suhrauardiya tariqattary ýzdiksiz soghys jýrgizdi. Kórdiniz be, syrtqy dúshpandargha qarsy azattyq soghysyn jýrgizu músylman әleminde tariqattar arqyly mýmkin bolghan edi. Búl soghystar sol dәuirlerde óz mәdeniyetin, erkindigin, azattyghyn, Otanyn qorghau ýshin jýrgizildi. Sonda sopylyq – islamgha oppozisiya ma? Joq әlde músylmandardyng ruhany tiregi me? Ony óziniz saralanyz.
Tarihtaghy Yasauy joly – din ishi tútastyqqa jәne dinder arasy tatulyq pen toleranttylyqqa shaqyrady. Búl joldyng ústyndyq negizi – sharighat, psihotehnikalyq jýiesi – tariqat, tanymdyq negizi – maghrifat jәne aqiqattan túrady. «Sharighatsyz tariqatqa, maghrifatsyz aqiqatqa ótuge bolmaydy», – deydi Yasaui. Yasauiyding tórt ústanymy men sharty, yaghni, «zaman, meken, ihuan, rabty súltan» qazaq memlekettiligining negizgi úiytqysy boldy. Yasauy ilimi býgingi qazaq músylmandyghynyng negizi. Sondyqtan biz Yasauy jolyndaghy qazaq músylmandarymyz. Ony eshkimnen jasyra almaymyz. Yasauy joly fikhtyq jaghynan Imam aghzam Ábu Hanifanyn, aqaidtyq (doktrinalyq) jaghynan imam Maturudiyding ilimine negizdelgen, týrki halyqtary arasynda keng taraghan naghyz týrkilik mәdeniyetpen somdalghan dәstýrli músylmandyq týsinigimizding ainasy. Yasauy ilimi Qazaqstandaghy dinshilik qana emes dinder aralyq tatulyq pen toleranttylyqtyng temirqazyghy. Iasauy ilimi, qazaqtyng últtyq bolmysy men memlekettiliginin, mәdeniyetining negizi.

Sóz sony:

Qazaq degen – tarpang Aziyany qúthana qylyp, Babyl eli (Vavilon) men El atany (Ellada) biylegen jaujýrek júrt.

Qazaq degen – Vizantiya men Rimnen salyq alyp, kýlli Europany qúldyqtan qútqarghany ýshin erleri etigin sýiip, súlulary tósegin qighan Attila – Edil batyr…

Qazaq degen – asau Assiriya qúrmet tútqan kóshpendining altyn úrpaghy qaysar Mәdi qaghan…

Qazaq degen  edireng Europanyng etegin jasqa toltyryp, azuly Aziyanyng tisterin shyqyrlata syndyrghan «patshalardyng patshasy»; jalghyz úlyn últynyng jolyna qúrban qylyp, atajauy Kir patshanyng basyn kesip, әkesining kegin qaytarghan Saq patshayymy Túmar hanym…

Qazaq degen – ghibratty ghúnnyng kósemi, jaysang júrtyn aidaharday qaraqúrym qytaydyng ajaldy auyzynan aman alyp ótken parasaty mynsiqyrly Móde…

Qazaq degen – Mysyrgha qúldyqpen qadam basyp, aqyl-sabyrynyng arqasynda elding súltanyna ainalghan, Haq Taghalanyng qasiyetti dini men mәdeniyetin qyzghyshtay qorghaghan qaytpas qypshaq Beybarys súltan…

Qazaq degen – kie qonyp, qasiyet daryghan salqar jeri, shalqar kólin janynday sýigen kekti Kerey han…

Qazaq degen – әz Jәnibektin, almas qylysh Ábilqayyrdyn, aqyly artyq Abylaydyn, qapyda ketken Kenening nar namysy men ór ruhy…

Qazaq degen – temir týiip, jez jonghan; altyn ýiip, mys iylegen qúrysh bilek enbekqor…

Qazaq degen… Qazaq degen… Qazaq degen…

Qazaqstandyq konfessiyalardyng birqatary ózderining әleumettik doktrinalarynda memlekettik-konfessiyaaralyq qatynastardyng diny týsinigin qalyptastyrdy. Biraq, memleketting zayyrly túrpaty Qazaqstan Respublikasynda diny sayasattyng negizdemesine týpkilikti jәne jýieli qarym-qatynastardyng qajettiligin anyqtaydy. Din әrqashanda  bizding halqymyzdyng jәne barsha adamzattyng әleumettik-ruhany sanasy ýshin ýlken ról oinady. Sondyqtan dindi bilmey óz tarihymyz jayly tolyq habardar bola almaymyz. Mysaly, Shyghys halyqtarynyng tarihy Europadan erekshe? Osy baghamdy oqu arqasynda tariyhqa jana kózqaraspen qarap, kóptegen kezender ózgeshe mәnge ie bolady. Qazirgi kezendik mәseleler men qayshylyqtyq ahualdar bizding kórshiles elderimiz ben әlemde diny ilimderge baylanysty bolyp otyr. Sondyqtan dinder erekshelikterin bilu diny ahualgha nemqúraydy qaramaugha jәne oghan saqtyqpen qaraugha ýiretedi.

Onyng ýstine mәdeniyet, óner jәne ghylymnyng barlyq salalary diny sezimdermen tikeley baylanysty. Óz seniminning negizderin bilmey jatyp, óz últynnyng oishyldaryn, jazushylaryn, óner jәne memleket qayratkerlerin týsinu mýmkin emes. Óitkeni, diny beyneler barlyq elderding shygharmashyl adamdarynyn  oi-bolmysyn qamtidy. Ýstimizdegi III myng jyldyqta әlemning barlyq halyqtarynda dinge degen qyzyghushylyq beleng aluda. Búl ahual әsirese bizding elimizde erekshe bayqalady. Qazaqstanda kóp konfessiyaly jaghday qalyptasqan - әrbir diny birlestikterding uaghyzdaushylary óz senimderine qazaqstandyq jastardy kóptep tartugha kýsh saluda. Olardyng kópshiligi ózderining diny paryzdaryn oryndauda, biraq keybir birlestikter jetekshileri diny toptardy óz qara niyetti maqsattaryna qúral esebinde paydalanugha úmtyluy mýmkin. Sondyqtan múnday «orgha» týsip qalmas ýshin dinder jayly, әsirese songhy kezderdegi jana birlestikter turaly bilu qoghamdyq qajettilik dep sanaymyz. Kez kelgen halyqtyng diny senimine jәne dәstýrli ústanymdaryna syilasymdyqpen qarau – mәdeniyetting joghary dengeyin kórsetedi. Dәstýrli әdet-ghúryptargha nemqúraydy qarau bilimdilikke jatpaydy. Keybir diny ústanymdary minez-qúlyqtyq tәrtipke ainalghan elderde ony dóreki týrde elemeu nemese búzu sottyq iske әkelip tireui әbden mýmkin. 

Qoldanylghan әdebiyetter:

1. Aqatay S. Últtyq dil degen ne?//Aqiqat. -1997. №3.

2. Búrhanov Q. Qazaqstannyng qoghamdyq ómirindegi islamnyng orny// Islam yntymaqtastyq pen birlik jolynda. – Almaty: Atamúra, 2008.

3. Búlútay M. Din jәne últ. – Almaty, 2006

4. Qasabek A. Últtyq dil// Aqiqat. – 2000. -№8-9.

5. Derbisәli Á. Islam jәne zaman. – Almaty, 2003.

6. Murat Adji. Polyni poloveskogo polya. – Moskva, 1994.

7. Jәnibekov Ó. Uaqyt kerueni. – Almaty: Jazushy, 1992.

8. Kenjetay D.T. Islamdaghy Hanafy mәzhabynyng qazirgi manyzy.  Yassauy uniyversiyteti Habarshysy. - Týrkistan, 2010.
9. Ábdirasilqyzy A. Din. Dәuir. Dәstýr: zertteuler, maqalalar,       súhbattar. – Almaty, 2014.

10. Ámirghazin S.T. Diny keleshegimizding kelbeti. –Almaty, 2000.

11. Nazarbaev N.Á. «Núrly jol – bolashaqqa bastar jol». Qazaqstan halqyna kezekti joldauy. – Astana, 2014.

Ámirghazin S.T. f.,gh.,kand., professor

GhZTO jetekshi mamany

 

Abai.kz

0 pikir