Júma, 29 Nauryz 2024
Qogham 9235 0 pikir 3 Qantar, 2015 saghat 08:44

Dosay Kenjetay. ZAYYRLYLYQ ISLAMNYNG – JANY

Keyde maghan qazaq dindarlary osy «Zayyrlylyq» degen bәle boldy. Dinimizdi erkin ústay almaytyn boldyq» dep shaghymdanady. Men olargha: joq, zayyrlylyq islamnyng mәni, ruhy, jany dep aitamyn. Qúrannyng "Nisa" sýresinde "Allagha, payghambargha sosyn ishterinnen basshygha baghynyndar" degen maghynada ayat bar. Búl jede "rasul men ulul amr" yaghny payghambarlyq pen basshylyq eki bólek bolmystyq mәnde aitylady. Payghambar men memleket basshysy bir emes. Eger memleket basshysymen aralarynyzda "niza" yaghny kelispeushilik tuyndasa, Allagha, payghambargha aryzdanyndar...Islamda jalpy memleket bolmysy,memleket isteri, basshysy Alla tarapynan taghayyndalghan da emes, teokratiyalyq bir negiz de joq. Jogharydaghy ayatta da memlekettik biylik pen diny biylik eki bólek bolmystyq mәnde túr. Eger aralarynda (el basy men ony saylaushylar arasynda) kelispeushilik shyqsa, Allagha, payghambargha aryzdanyndar...Endi eger ululamr yaghny basshy, imam, halifa shigha mazhabyndaghyday "maghsum" yaghny , qatelespeytin, janylmaytyn, Allanyng atynan biylik jýrgizetin, kýnәsiz túlgha bolsa, halyq pen aralarynda kelispeushilik tuar ma edi? Tughan kýnde de onyng ne maghynasy bar? Sebebi múnday kelispeushilik pen narazylyqqa Allanyng ózi sebepker bolmay ma? Alla búl jerde naghyz deterministik kýshke ainalady da zorlyqshyl bolyp shyghady. Búl sipat Allagha jarasa ma?
Sondyqtan islamda memlekettik biylikti basqaru erikin halyqtan alatyn,  halyqtyng atynan, halyq saylaghan biylik jýiesi dep qarau kerek..Sondyqtan islam teologiyasynda da el basshylyghy, imamat, halifalyq aqida mәselesi emes.
Payghambarymyz (s.gh.s) kózi tirisinde "nubuuat pen ualayat" yaghny payghambar әri memleket basshysy boldy. Eng songhy payghambar retinde de ólgennen keyin payghambarlyq missiyasy toqtady, ualayat yaghny basshylyghy da. Eger teokratiyalyq ústanym bolghanda, payghambar artyna «menen keyin myna adam el basshylaryng bolady» dep amanat etip, artyna "múrager" qaldyryp ketken bolar edi. Islam tarihynda onday mәlimet joq. Tek qana iran shigha mazhaby, imamat, kýnәsiz túlghalar tizbesin jasap alghan. Olarda búl mәsele aqidalyq mәnde. Negizi islamda halifalyq, imamat sayasi, dýniyelik mәndegi mәsele, aqidalyq emes.

ISLAMDY ARAB DINI DENGEYINE TÝSIRMENDER!!! 

Islam dini zayyrlylyq ústanymnyng keni dep oy ata bastap edim...Biraz "ahi" azamattar "tәnti" bola bastaghanyn aityp, kýnkildey berdi. Negizi Islam dininde eshqanday núqsandyq joq, núqsandyq bizde. Alla ony adamzatqa tolyq, kemel qylyp tamamdap, tandauly payghambaryn da jetkizushi, sýiinshileushi, týsindirip, úghyndyrushy, eskertushi qylyp missiyasyn tolyq ayaqtatyp jibergen. Ony da aqylgha salyp úghynu qiyn bolsa, naqylgha salyp, Qúrangha qarasanyzdar  bolady.
Bizding "ahilar" ózderining ústazdarynyng úsynghan qalyptaryna salyp qana islamdy úghynady. Negizi búl diny tanym anyqtamasyna say tabighat. Sebebi diny tanymnyng ortasynda ortalyq túghyr ústaz. Ústazy ne aitady solay qozghalady. Sebebi onda ózindik oy tújyrym, aqylgha salu, ózindegi aqyl degen jauhardy qoldanyp, jarqyratu degen úmtylys, inisiativa bolmaydy. Olardyng ústazdarynyng jetegindegi balalyq psihologiyadan arylmaghan mәngi "bir balabaqsha týlekterinen shyqqan jamaghat, top" desede de bolady. Desek te, búl da adamnyng syrlary, sipaty men qasiyeti ishinde oryn alghandyqtan, joqqa shyghara almaymyz. Ol tanymmen sanasamyz. 
Endi sol kýnkilbaylar maghan «oylarynyz "ibadiya", "mutazila" tipti "ahmadiyagha» úqsap ketti deydi. Negizi neosalaf uahabiyler "dәlel, qújat" degenge "jetilgenmen" sol ayattan mysal keltirip oy aitsang da, ózderining ekinshi taktikasyna oiysyp shygha keledi. Ol da «myna mazhabtyng soyylyn soqtyn»,  «ana mazhabtyng oiyn aittyn» dep tarihtaghy qalypty shablondardy tizbeley jóneledi Búl da kezinde islam filosofiyasy men kalam tarihyndaghy "aqyldy absoluttendirip jibergen" Mutazilanyng әserinen bolsa kerek. Ol jaghy týsinikti...Sebebi uahabiyler aqyldan qorqady. Aqyldy tek shekteuli shablondar jiyntyghy dep qaraydy. al aqyldyng kez kelgen shekteuli shablondardy búzyp, basqa arnagha salatyn quat ekendiginen beyhabar.Búl psihologiyasy býgingi bizding keshegi kenestik iydeologiyadan qorqyp, tipti iydeologiya degen sózdi auyzgha ala almaytyn jaghdaygha kelgenimiz siyaqty. Negizi qorqu sol qúbylysty tanymaudan kelip shyghady. Jalpy, islam әlemi aqyl degen jauhardy "qúbyjyq" qylyp kórsete bastady.Búl degeniniz Allanyng ózi "halifa" retinde jaratqan adamdy taptau, onyng jaratylys maqsaty men mәnin joqqa shygharu ekindigin bilmek týgil sezingen de joq. Adamdaghy ijtihad mýmkindigin moyyndamaytyn dengeyge jetti, dindi tauhidy negizde emes, hristian әlemindegidey dialektikalyq shablondarmen tanyp, tanyta bastady, dindi aqyl men naqyldyng bastaularyna bólinetin aghym dengeyinde qabyldaytyn boldy. Islamdy din emes materialistik jәne iydealistik bastaulardan túratyn, aqyl men naqylgha bólinetin, sana men bolmystyng qatynasy dep qaraytyn dengeyge jetti. Búl auru negizinen metodologiyalyq shablon retinde ras Mutazila arqyly islamgha grek filosofiyasynan endi. Mine sol kýnnen bastap, arab islam dýniyetanymy men filosofiyasy osy shablonnan shygha almady. 
Solay bir orynda túralap jatqanda Hristian әleminde jana qúbylystar payda bola bastady. Olar ózderinde joq oy kenin islamnan tapty. Magrib arqyly mashshayiuun filosofiyasy arqyly Faraby oilau jýiesi, Allanyng zaty men sipattary arasyndaghy teologiyalyq filosofiyalyq qatynastargha negizdelgen túghyrlar olargha jana teologiyalyq mýmkindikter ashyp berdi. Adamdy adam, Allany alla, Álemdi de әlem retinde tany alatyn epistemiologiyalyq, gnoseologiyalyq qazynagha tap boldy. Olarda qaytadan damu men ekzistensiyaldy qúlshynys, izdenis pen oilau mashyghy artty. Qiyndyqtargha tap boldy biraq ózderining órkeniyettik negizderine islam ruhyn darytty. Osylaysha islam barsha adamzatqa týsken din ekendigine kózi jetti, biraq olar "ózgermesten damu" ústanymyn alyp, hristian dininde qalyp, mazmúnynda islam órkeniyetin qabyldap aldy. Sebebi hristiandyq olardyng bolmystyq, ruhani, psihologiyalyq kenistigi bolatyn. 
Sodan beri Batysta din men memleket biyligi ajyrasyn degen teoriyalar men qayta qúrylymdar, týzilimder payda boldy. Ol jay ghana ústanym emes, ol qúbylys boldy. Qúbylystyng mazmúny ghylym, tehnika, ekonomika, sayasat, qúqyq arqyly jer sharyna әser etti. Sol әser islam әlemine de kelip jetti. Sonda Iran shiga ghúlamalary búl ústanymdy "ilm jәne irfan" arqyly týsindirip, osy eki jaqtyng birin yaghny , "ilm ilmaniya keyinnen almaniya" retinde tanytsa, arab islam әlemi de ózinshe ýn qosyp, bayaghy sol Mutazila salyp bergen "aqyl men naqyldy" salystyryp, múnyng aty, naqyldy joqqa shygharu da aqyldy negizge alu degen taptauryn, onay anyqtama jasady. Al týrki islam Orta Aziya da oy mesheuliginde jetisip túrghan joq bolatyn, olar da "batin zahiyr" júbyna qarap otyryp, búl qúbylysty zahiriylik dep tanytty. Býgingi bizding tilimizdegi zayyrlylyq osy "zahiriylik" sózinen kelip shyqty.
Men búl jerde zayyrlylyqtyng aty emes, zaty turaly aitam. Mine jalpy islam әlemining zayyrlylyq qúbylysyna óz úghymdaryndaghy "oylau qalyptarymen" salystyryla salghan «almaniy»,»ladiniy»,»aqliyy»,»zahiriya» degen terminderi uaqyt óte kele, metatradisionalizm men býgingi uahaby naqylshylyqty alyp keldi.
Búl sana din men mәdeniyetti, din men órkeniyetti, din men dýniyeni, dýnie men aqyretti, Alla men adamdy, Adam men әlemdi, ghúryp pen sharighatty tútastyqqa emes qarsy qoyatyn metod dep qarady. Bólekteu ajyratu, ydyratu dep qoryqty, ýreylendi. Osylaysha músylmandar ýrikken sayyn úrkip, qoryqqan sayyn býrine bastady. Olar tek syrttaryn ghana emes, oy sanasyn da túmshalap, býrkene bastady. nadandyq pen qorqu egiz bolyp shyqty. Qúrandy oqidy, jatqa aitady, biraq Onda ne aitylyp otyrghanyna mәn bermeydi, aqylyn qoldanbaydy...Endi, mine, sol sana taghy da modagha ainalyp islamy ruhtaghy, mәndegi zayyrlylyq ústanymyn batystyq dep týsingisi kelmeydi, úghynghysy kelmeydi, tyndaghysy kelmeydi, kórgisi kelmeydi...Tura Qúrandaghy aitqan nadandardyng sipaty "kózi kór, jýregi tas, qúlaghy menireu" qaugha saqal qysqa balaq "balalyq"...
Qashan keter bizding elden balalyq?!!

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1567
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2261
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3549