Júma, 29 Nauryz 2024
46 - sóz 6973 0 pikir 14 Qyrkýiek, 2014 saghat 13:46

V.BELINSKIY: Shynghyshan – manghol emes, qazaq

Áygili Shynghyshan manghol bolghan emes. Osy payymdy Altyn Orda tarihynyng belgili zertteushisi, «Strana Mokseli» jәne  «Moskva Ordynskaya» kitaptarynyng autory Vladimir Belinskiy ashyq aituda. Ol shyn mәninde Shynghyshan qazaq edi jәne onyng ruy da týrkitildi taypalardyng biri degendi algha tartady.

«Qiyattar, kereytter,naymandar men merkitter, - bәri de mangholdar emes, týrkitildi taypalar bolatyn.Olardyng qaldyghy býginde Qytay aumaghynda, al tili – qazaq, - deydi Vladimir Bronislavovich. – Shynghyshan túsynda memlekettik til qazaqshagha jaqyn búrynghy úighyr tili boldy. Temudjinning әkesi (qazaqsha - Temirshin) Esugey qiyattargha han bolghan.Anasy – Oyan (Úyan)  qazaqtyng qonyrat taypasynan. Bәibishesi – Bórte de qazaqtyng qonyratynan edi.Qaghannyng barlyq úldary týrki esimderimen ataldy. Shynghyshannyng ózi qazaqsha «kýndidarly han» degendi bildiredi.

Mangholdarda sol kezde de, kәzir de múnday esimder atymen joq. «Han» sózi de taza týrkishe, mangholsha emes. Mangholdar óz biyleushilerin «qontayshy» atady. Shynghyshan kәdimgi qazaq qúryltayynda saylandy. Mangholdarda onday sóz joq.Tәnirlikti ústanghan qazaqtar ghana múnday túlghalaryn beymәlim jerge jasyryn týrde jerledi. Búl turasynda Altyn Ordadaghy ebropalyq elshi Plano Karpiny jazyp qaldyrdy. Ol búl ghúrypty óz kózimen kórip jazghan. Ol kezde manghol taypalary ólikti qorymgha aparyp ashyq tastaghan, jerlemegen».

Belinskiy búl derekterdi orys tarihy sol kezderi orystardy qazaqtar tize býktirgenin, keyinnen Resey imperiyasyna sol ýshin óz erikterimen kirip, sol ýshin orys patshalaryna baghynghanyn tasada ústau ýshin jasyrdy degen pikirde. Sol sebepti barlyq danqty otarlaushylar shalghaydaghy beymәlim mangholdargha bere salghan.

«Shynghyshannyng qazaq ekendigin moyyndau tayau uaqytta sheshiledi, - dep boljaydy Belinskiy. – Qazaqstan әzirge búl jóninde óz sayasaty bar jәne tarihy әfsanany bergisi kelmeytin Resey men Qytaygha alandauly.

ARMAN ShORAEVTING feysparaghynan qazaqshalandy

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1584
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2284
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3621