Júma, 29 Nauryz 2024
Sayasat 11823 0 pikir 8 Sәuir, 2014 saghat 11:01

PUTIN OTANShYLDYQTY ORYSShYLDYQPEN ShATASTYRUDA

Áueli sәl sheginis: Býgingi adamzatqa belgili tarihta 1500-ge juyq iri-iri soghys bolypty. Qarap otyrsanyz, solardyng ishindegi eng adam balasy kóp qyrylghan 1-shi jәne 2-shi dýniyejýzilik soghysty da músylmandar kәpir  (kәuir, gyaur) dep ataytyn Batys Europalyqtar men orystar jasaghan eken. Aytpaqshy, sol 2-shi dýniyejýzilik soghysta 50 million adam opat bolsa, 500 mynday qazaqtyng sýiegi orystyng ormany men batpaghynda qaldy. Olar «Otan ýshin», «Stalin ýshin» dep jan tapsyrdy. Ol anqau bayghústar sol «Otany» sonyng aldynda 5-6 jyl búryn ghana Mәskeu Qazaqstanda әdeyi asharshylyq úiymdastyryp 4 millionday qazaqty shybynday qyryp tastaghanyn kózimen kórgen edi. Sol anqau bayghústar sonyng aldynda ghana birese orys patshasynyn, birese orys kommunisterining әskeri qazaqty kezekpen qyryp salghanyn da biletin edi. Biraq ol bayghústardyng miyna últtyq namystan, qasiyetti dininen góri Kremlidegi orystardyng adamdy óz últynan, óz  dininen, óz tilinen, óz ata-babasynan bezindiretin súmdyq súrqiya ýgit-nasihaty kýshtirek әser etken bolatyn. Ony aitasyz-au, kýni keshe derlik beybit jatqan Aughanstangha Mәskeuding búiryghymen orys sardarlarynyng (ofiyserlerinin) qolbasshylyghymen, basa-kóktep kirip bala-shaghasyna sheyin qyrghyngha úshyratugha qatysyp kelgen qazaq jigitterining arasynda әli de «Otan ýshin shayqastyq» dep maqtanatyndar bar. Sol «otanshyldyqtyn» bәri Reseyding qashannan qanyna singen basqynshylyghy ekenin, orystar ózderining sol basqynshylyq, shovinistik sayasatyn patriotizm yaki, otanshyldyq dep ataytynyn bizding qazekeng әli de týsine qoyghan joq.

IYә, orystyng otanshyldyghy, yaghni, patriotizmi qashanda  әsirese qay jerde de orys tilin ýstem qyp qoy, bir elding halqyn bir-birine «ýritsoq» dep aidap salu arqyly qyrylystyru, sóitip, sol memleketti ekige jaryp bir bóligin ózine qosyp alumen úshtasyp jatady. Qysqasy orystyng otanshyldyghy basqynshylyqpen kóp rette úshtasyp jatatyny tarihtan belgili. Mysaly, 1783 jyly Qyrym noghaylaryn jene almaghan Suvorov aqyry tang aldynda bala-shaghasy úiqyda, qalghandary tang namazyn oqyp jatqan 10 myng noghaydy qyryp tastaghanyn da Suvorovtyng erligi, patriotizmi dep oqytady. Qysqasy, orystar patsha kezinde de,  KSRO kezinde de, býgin de ózderining basqynshylyq, jaulap alushylyq, otarlau siyaqty aramza, zalymdyq sayasatynan ainyghan emes. Orystyn  búl otanshyldyghy yaghni, patriotizmi úrpaqtan úrpaqqa qan arqyly (genetikalyq jolmen) berilip keledi. Renjiseniz  renjiniz, kerisinshe orysqa qúldyq úru yaghni, qúlminez qazaqtyng úrpaghynan-úrpaghyna túqym qualap qan arqyly berilip kele jatqanyn kórip otyrmyz. Qazaqtyn  «synyqtan basqanyng bәri júghady» degeni tap-taza shyndyq ekenin qúldyq minez de qan arqyly túqym qualap beriletinin osydan-aq kóruge bolady. Al orystyng múnday jabayy patriotizmi әlemdegi eng iri, eng quatty imperiya bolghan Altyn Orda qúlap, keyin Qyrym handyghy, Qazaq handyghy, Noghay ordasy bolyp taram-taram bop ketkennen keyin bastaldy. Orystar  Altyn Orda ydyraghannan keyin ghana esin-jinap el bola bastady. Reseydin  sodan bergi eng basty sayasy kәsibi –kórshi elderding jaulap alu. Onyn  bәrin tizbelep jatpay-aq qoyalyq. Resey  býkil Sibirdi basyp aldy, onysyn basyp alu emes, iygeru yaghny «osvoenie Sibiriy» dep jazady. Qazir olar býkil Sibirdi orys jeri deydi. Qazaqtyng Orynbor, Jamanqala, (Orsk), Hajy Tarhan (Astrahan(, Sarytau (Saratov) aimaghy, Edil boyy (Volga) siyaqty jerjúmaq, keng baytaq dalasyn birese patshasy, odan song orys kommunisteri basyp aldy, búl jerlerdi qazir orystar Resey jeri dep ataydy.

Jaqynda Resey adam balasynyn  ary barmaytyn úyatsyzdyqpen, nayza boylamaytyn aramza qulyqpen Qyrymdy ózine qaratyp aldy. Qyrymda alpys eki ailamen, aluan qulyq-súmdyqpen ótkizilgen referendum degendi, onyng sheshimsymaghy boyynsha jariyalanghan Reseyding qúzyryndaghy memleket degendi halyqaralyq eng bedeldi qauymdastyq BÚÚ da jeke memleketter de moyyndaghan joq. Sol kýnderi Resey preziydenti Putinning federasiyalyq kenes dep atalatynda saghattan astam sóilegen sózin tyndaghan adam eger shyn izgi niyetti, adamgershilikten airylmaghan adam bolsa, Putinning de, onyng әr sózine qol soghyp,   shovinistik auruy asqynghan sәtte birin-biri qúshaqtaghan orystardyng qanday qaraniyetti zalymdar ekenin anyq bayqar edi.

         Resey bir eldi ekige bólip, bir-birine aidap salyp biyleuge qúmar dedik. Ol ýshin tarihtyng terenine ýnilmey-aq songhy jyldary Gruziyanyng qaramaghynda sýttey úiyp otyrghan Abhaziya men Osetiyany ala tayday býldirip, gruzindermen qyrqystyryp ózderine qosyp alghanyn, birtútas Moldaviyanyng ishinen Pridnestrovie degen quyrshaq memleket qúryp, ony da óz aitqanymen jýrip-túratyn el qyp qoydy.

         Endi Pridnestroviening orystary da biz Reseyge qosylamyz dep shuylday bastady. Ondaylar Qazaqstanda da barshylyq ekenin internettegi aramzalyq pighyldarynan kórip jýrmiz.

Reseyding nadandyghy ma, әlde ózgeden ózin artyq sanaytyn pasyq menmendigi me qaydam olar qypshaqty da, noghaydy da, tatardy da, buryat, mongholdy da, shýrshitti de, tatarlar dep atay beredi. Nemese «turkiy» deydi. Sol auruynan aiygha almaghan orystar noghaylardy da qyrym tatarlary deydi. Orys ne aitsa sony qaytalap aityp, orys ne istese sony isteytin qazekemder de «qyrym tatarlary» dep sóileytin boldy. Kózin ashqannan qay jerde qanday iyis-qonys bar dep timiskilenip jýruge ghana mashyqtanghan «kegebeshniyk» tarihty qaydan bilsin osy federasiya kenesinde sóilegen sózinde de «qyrym tatarlary» dep laghyp ketti. Biraq ol Resey federasiyasynyng qúramynda 400-ge tarta últ ghúmyr keship jatqanyn bile túra bastan-ayaq «russkiy narod», «russkiy yazyk», «russkoyazychnye» degen sózderdi jaghy sembey qaqyldaumen boldy. Onyng tarihtan beyhabar tek iyisshil «razvedchiyk» qana ekenin eger jinalghandar kózi ashyq, mәdeniyetti adamdar bolsa «Krym iskonno russkaya zemlya» dep ózeureuinen-aq bayqaghan bolar edi. Amal ne, olar óitpek týgil Pútekenning osy laqpasyna duyldata qol soghyp, tipti keybir orys qatyndar birin-biri qúshaqtap sýiip jatty. Solardy kórip otyryp Marksting «russkiy shovinizm kogda dostignet predela, on prevratitsya v sadizm» degeni eske týsip, mynalardyng qolyna týsseng ne bolaryndy oilap, túlaboyyng shymyrlaydy eken. Tipti, el auzynda qatygez atanghan Stalinning ózi «V proshlom Rossiya– Rossiya sarey y palachey. Rossiya jila tem, chto ugnetala narody vhodivshie v sostav Rossiyskoy imperiy»,–dey kelip, «Resey ózi qanap otyrghan halyqtardyng qan-sólin soryp, solardyng kýshin paydalanu arqyly ghana ómir sýrdi. Jәne býkil halyqtar Reseydi qarghap-sileumen boldy»-degeni shyndyq ekenine kózing jetedi eken. IYә, Putin óz sózinde RF-da túratyn 400-ge juyq últtardyng atyn atamay, tek eki sózining birinde «russkiye», «russkiy narod», «russkiy yazyk» degendi qaytalap jatqanda myna jaqta –Qazaqstan telearnalary men qazaqsha gazet-jurnaldar Qazaqstandaghy 130 últtyng ókilderi turaly bir әkening balasynday bauyrlas ekeni auzy kópirgenshe lepirtip jatty. Al sonyng arasynda Qazaqstannyng týkpirindegi orystar «Rossiya –my s toboy!», «Tak derjati Rossiya!» dep teris pighyldaryn ashyq bildirumen boldy. Aqyl-esi týzik, últtyq ar-namysy bar әr qazaqty olardyng osynysy-aq oilandyrar edi ghoy. Resey Gruziyany, Moldaviyany, Ukrainany, Chechenstan, Daghystandy anaday qylghanda, býkil Sibirdi de orystyng jeri dep, onda túratyn jergilikti halyqtardyng qújatyna últy orys dep jazdyryp, olardy tilinen, dininen aiyryp jatqanda, Qazaqstan shonjarlary 24 jyldan beri óz elinde qazaq tilin ot basy, oshaq qasynyng ghana tili qyp qoydy. Qazaqstanda túratyn orystar qazaq tilin til eken dep mensinbey jýrgenin, Reseyding beldi-beldi sayasatkerleri Qazaqstannyng soltýstik oblystaryn berse beybit jolmen, bermese әsker kýshimen tartyp alamyz dep kýnige tóbennen әngir-tayaq oinatyp otyrghanyn kóre-túra qazaqtyng ne basshylary, ne qosshylary qaryn toyghanyna mәz bolyp, «130 últtyng kónilin tauyp» ýnsiz otyruyna qanday atau beruge bolady.

     

Eline ashyqtan-ashyq ishten de, syrttan da qauip-qaterding qara búlty qonglana tónip kele jatqanyn kóre túra kórmegen bolyp jýre beru ajalgha amalsyz kóngen auru adamnyng әreketsizdigi emes pe? Pendemiz ghoy, eger Ukrainadaghyday jaghday Qazaqstannyng basyna tua qalsa, «tildi aitatyndar sol arqyly bedel jinaghysy keledi» deytin N.Erimbetovter men Daniyar Ashymbaevtar KTK men «7» arnadan qazaqtyng salt-dәstýrin mazaq qyp tiyn-teben tauyp jýrgen N.Adambaev pen onyng qasyndaghylar ózindi basqynshylarmen qosyla sabay ma dep te qorqady ekensin.

         IYә, patriotizm, yaghni, otanshyldyq, әrkim eng aldymen óz últynyng tilinin, dinining salt-dәstýrinin, óz jer suynyng qamqorshysy boludan bastalady. Biraq Qúday orys shovinisterinin, әsirese Putiyn, Jirinovskiy, Dugiyn, Limonov, Prosvirin siyaqty orystardyng patriottyghynan, olardiki siyaqty otanshyldyqtan saqtasyn.

         Útyry kelgende nadandyq pen shovinistik  adamdy qanday esalang kýige týsiretinine bir mysal keltire ketelik. Osydan 1-2 jyl búryn osy Putiyn–Pútekeng Resey tarihyn qayta jazugha núsqau berdi. Yaghni, onyng aitpaghy Reseyding tatar-mongholdardyng qolastynda 300 jyl bolghanyn orystyng býgingi balalary bilmeui kerek eken. Sonda búl Putiyn–Pútekeng ol 300 jyldyng ornyn qalay, nemen toltyryndar demekshi? O zaman da, bú zaman 300 jyldyq ótirik jaz degendi orys patshasynan basqa kim aitar deysin? Ánebir joly Memhatshy bop túrghan kezinde Marat Tәjinning «últtyq qadir-qasiyetti bilu, últtyq tarihty biluden bastalady» degen óte úlaghatty sóz aityp, jaqsy bir bastamany bastap edi. Átten, ol kimning jolyna kóldeneng kelgenin biz bilmeymiz. Bir ghana biletinimiz, bizding Kenes zamanyndaghy tarihymyz da, býgingi tarihymyz da Reseyden ghasyrlar boyy kórgen qorlyq-zorlyghymyzdyng mynnan, on mynnan biri aitylmaydy. Bizding býkil tarihymyz ózimizben qyz alysyp, qyz berisken, ózimiz siyaqty ishkeni qymyz ben shúbat, jegeni et,  HÝIII ghasyrdyng ortasynda qytaylar qyryp tastaghan jongharlardy jamandaularmen ghana toly. Osydan biraz jyl búryn «Týrkistan» gazetinen jap-jas korey jigitining súhbatyn oqydym. Sonda ol: «bizdi koreylerdi japondar 40-50 jylday ghana otar qyp ústady. Sonyng ózinde bizding jap-jas balalarymyz ben qarttarymyzdyng jýreginde japondargha degen ýlken bir kek әli de túrady. Al Resey qazaqtardy–sizderdi 300 jyldan astam ezgige salyp keldi. Men bayqap jýremin, sizder, qazaqtar sonyng ózinde orys kórsenizder sonyng ynghayyna jyghylyp, soghan jәreukelenip sóilep túrasyzdar. Sirә, búl sizderge óz tarihynyzdyng dúrys oqytylmauynan shyghar»– degenin oqyghanym bar. Búghan ne deysin, býgingi qazaq? Biz Putinnen onikindey patriottyqty, onikindey otanshyldyqty ýirenbey-aq osy jigitten de biraz nәrseni kókeyge týyimizge bolar edi ghoy. Amal ne...

Myrzan  KENJEBAY

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2279
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3596