Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
46 - sóz 8792 0 pikir 19 Mamyr, 2014 saghat 10:39

AUGhANDAGhY QAZAQTAR

әl-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiytetining joghary oqu ornyna deyingi bilim beru fakuliteti qazaq diasporasy ókilderimen birge, 2010 jyldan beri Aughanstan Islam Respublikasynan (AIYR) kelgen jastargha da bilim berude. Eki el arasyndaghy yntymaqtastyq kelisimshart negizinde Aughanstangha issapargha barghanda, sonda túryp jatqan qazaq diasporasynyng eng bedeldi ókili - Abdul Jalil Salamatzadamen kezdesip әngimege tartqan edim.

Qandasymyz Abdul Jalil - Qúndyz provinsiyasynda mal sharuashylyghymen ainalysatyn, auqatty jan. Qazaqstan Ýkimetining shaqyrtuymen Qazaqstan men Aughanstan arasyndaghy diplomatiyalyq qatynas ornaghandyghynyng 20 jyldyghyna arnalghan, AIR syrtqy ister ministrliginde 2012 jyldyng aqpanynda ótken dóngelek ýstelge qatysqan. Onyng sóilegen sózin sheteldik jәne aughandyq diplomattardyng kópshiligi jyly qabyldady. Ol odan búryn birneshe ret Qazaqtardyng dýniyejýzilik qúryltayyna delegat bolyp qatysqan. Abdul Jalil jergilikti azamattar arasynda jaqsy qarym-qatynasqa, bedelge iye, búrynyraq AIR Parlamenti tómengi palatasy Jirga bolysy deputattyghyna kandidat­tyghyna ózin úsynugha ýmiti boldy. 2013 jyldyng jazynda Qazaqstan azamat­tyghyn aldy, biraq әzirshe Aughanstanda túryp jatyr. Abdul Jalil Aughanstanda qazirgi kezde túryp jatqan qandas­ta­rymyz jayly әngimesinde: «Aughanstanda túratyn qazaqtar birte-birte Qazaqstangha qonystansaq degen ýmitte, әitse de, qazir oghan qarjylyq mýmkindikteri joq. Bizding elimizde de olargha memleket kómek kórsetpeydi (oralmandardy qoldau baghdarlamasy 2012 jyldyng mamyrynda ayaqtalghan). Olardyng kópshiligi Qazaqstangha kóship kelu ýshin qanday da qarajat tabu maqsatynda óz jer uchaskelerin satu mәselesimen ainalysuda» ­ - dep­ aghynan jaryldy.

 

 

 

Aughanstandaghy Qazaqstannyng konsuldyghynan alghan mәlimetterge sýiensek, Aughanstangha qazaq diasporasy ókilderining negizgi bóligi shamamen ótken ghasyrdyng 30-jyldarynda qonystanghan (búghan deyin de qazaqtar kóship kelgen, biraq olardyng úrpaqtary etnikalyq-tuystyq qatynastaryn jәne mәdeny baylanystaryn joghaltqan). Qazirgi uaqytta Aughanstan Islam Respublikasyndaghy etnikalyq qazaqtardyng jalpy sany 25 otbasygha juyq (140 adamday) olar, negizinen, elding soltýstik aimaqtaryn mekendeydi. Aughanstandaghy etnikalyq qazaqtardyng kóp mekendegen jeri - Qúndyz provinsiyasy, qalghandary: Balhta - 7 otbasy, Baghlanda - 7 otbasy, Taharda - 1 otbasy, Farabta 1 otbasy qonystanghan. Olardyng arasynda aralas nekening ýlesi joghary (әielderi - ózbekter men tәjikter), osyghan baylanys­ty jastar qazaq tilin bilmeydi. Qazaqtar qyzdaryn basqa últtargha úzatpaugha tyrysady.

Ózbek jәne tәjik últtarynyng kópshiligi de Aughanstannyng soltýstigin mekendeydi. Olardyng belgili bir bóligi ózderin qazaq retinde kórsetkisi keletinin osy orayda atap ótken oryndy. Búghan olardyng Qazaqstangha repartriant (óz eline qaytushy) esebinde ótip, jenildetilgen tәrtippen Qazaqstan azamattyghyn alugha tyrysushylyghy sebep boluy mýmkin. Qazaq diasporasy ókilderining qarjylyq jәne әleumettik jaghdaylary tómen. Jeri, maly jәne halyq tútynatyn tauarly úsaq dýkenderi bar 2-3 dәuletti otbasyn esepke almaghanda, kópshiligi diqanshylyqpen, jýk tasymaldaumen jәne әrtýrli júmyspen ainalysady.

 

Aughanstanda az últtargha kómek kórsetu men damytudyng әleumettik baghdarlamalary qarastyrylmaghan. Sondyqtan da Aughan ýkimeti qazaq diasporasy ókilderine eshqanday kómek kórsetpeydi. Jergilikti qazaqtardyng 80-85 payyzy sauatsyz. Memlekettik jәne әskery qyzmette qazaqtardyng eshqaysysy qanday da bolmasyn lauazym iyelenbegen.

Ghalym, shyghystanushy Islam Jemeney Aughan qazaqtary jayly jazghan enbeginde: «1980 jyldary Kabul uniyversiytetinde bar-joghy eki qazaq joghary bilim alyp jýrdi. Olardyng biri - Núrmúhammed molda Serikbayúly. Ekinshisi - Múhammed Rafih BÚÚ-nyng bosqyndar bólimshesining tizimine ilinip, ózining alghan jaghrafiya mamandyghy boyynsha Daniya elinde túraqtady. Qazaqstanmen de baylanysyp túrady. Atalghan eki oqymystydan keyin Aughanstanda joghary oqu bitirgen Abdolla Áskeri. Abdolla 1981 jyly Balh oblysy, Mazar Shәrip qalasynda dýniyege keldi. 2003-2006 jyldar aralyghynda Kabul uniyversiytetin oqyp diplom aldy. 2007-2010 jyldary tәuelsizdikting jemisi retinde Almaty qalasyndaghy halyqaralyq Sýleymen ­Demiyrel uniyversiytetining ekonomika fakulitetin «Biznes menedjmenti» mamandyghy boyynsha magistraturasyn ayaqtady. Sonymen qatar jurnalistika salasynda tәjiriybelik bilimin jetildirdi. Qazirgi uaqytta atalghan uniyversiytetining kitaphanasynyng mengerushisi bolyp qyzmet atqarady. Eline adal qyzmet etip, ghalym bolu niyeti bar» - dep jazghan.

Qazaqstan Respublikasynyng ýkimeti men Aughanstan Islam Respublikasynyng ýkimeti arasyndaghy Bilim beru salasyndaghy yntymaqtastyq ayasynda gumanitarlyq kómek kórsetilip jatqany barshagha ayan. Býgingi tanda kelisimshart negizinde aughan jastary Qazaqstannyng joghary oqu oryndarynda bilim aluda. Ótken jyly Aughanstangha issaparmen barghanda Qazaqstangha kelip oqyghysy keletin qazaq diasporasy ókilderi Aughanstandaghy Qazaqstan elshiligine kelip, ótinish bildirgeninen habardar edim. Sәti týsip 2013 jyldyng mausym aiynda eki el arasyndaghy yntymaqtastyq kelisim ayasynda ótkizilgen emtihangha 4 qazaq diasporasy ókili de qatysyp, nәtiy­jesinde Qazaqstanda oqugha joldama alghan ­bolatyn. Den­saulyghyna baylanysty bireui kele almady. Qazirgi tanda kelgen 3 qandasymyz: ­Abdul Rahib Salamatzada, ­Nazary ­Farhand, Akbary Mohammad Kasym Ál Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiyteti joghary oqu ornyna deyingi bilim beru fakulitetinde qazaq tilinde bilim aluda. Tildik kurstan ótken son, Qazaqstannyng joghary oqu ornynda bilimin jalghastyrugha mýmkindik alady. Qanday da bir mýmkindik tuyp jatsa, qandastarymyzgha qoldau kórsetu bizding adamgershilik túrghydan kórsetiletin paryzymyz dep sanaymyn.

Gýlshara Tastemirova, QazÚU-ding dosenti

Maqala «Jas qazaq» gazetinen alyndy

0 pikir