Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Janalyqtar 3830 0 pikir 16 Qazan, 2009 saghat 06:24

Múrtaza BÚLÚTAY. RUHANY MAYDAN (jalghasy)

QARANGhY GhASYRLAR

QARANGhY GhASYRLAR

Europa ghalymdary Batys Rim imperiyasynyng m.k. 476-jyly varvarlar (!) tarapynan qúlatyluy men Renessans (Qayta janghyru, XIV-XVI ghgh.) arasyndaghy myng jyldyq dәuirdi «Qaranghy ghasyrlar» (Dark Ages) dep ataghan. Osy myng jyldyq uaqytta Europa qoghamdarynyng órkeniyeti qúldyrady, shirkeuding ýstemdigi týbegeyli ornady, ghylymgha tyiym salyndy, ghalymdar men erkin oilaushylar joyyldy, jazyqsyz әielder tiridey otqa salyndy. Degenmen, Sharmyq (krest) joryqtary arqyly músylman әlemining damyghan altyn dәuirin kórgen europalyqtar kózderin asha bastady. Jibek Jolyn olay da búlay sharlap ótken P. Karpiniy (1180-1252) U. Rubruk (1215?-1270), Marko Polo (1254-1324), siyaqtylar qaranghy Europagha tansyq janalyqtardy jetkizumen boldy. Ispaniyany 8 ghasyr biylegen Andolusiya músylmandary jabayy europalyqtargha býgingi bizderge Europa qalay kórinse solay kórinetin. Músylman elderining sapaly tauarlary men óner tuyndylaryna súranys zor edi. Músylmandar ghylym men bilimde, óner men әdebiyette jetekshi orynda edi. Birte-birte Europada «Shyghystanu» (orientalistics, vostokovedeniye) ghylymy payda boldy. Batys zertteushileri ghasyrlar boyy Shyghys halyqtarynyng tili men dinin, tarihy men mәdeniyetin, Shyghys ghúlamalarynyng enbekterin zertteumen boldy. Býgingi kýnning ózinde shyghystanu ghylymy Batys elderining joghary oqu oryndarynda filosofiya, tariyh, filologiya siyaqty eng negizgi gumanitarlyq ghylym salasynyng biri bolyp tabylady. Ókinishke qaray, músylman әleminde «Batystanu» (occidentalistics, zapadovedeniye) ghylymy eshqashan da ghylymnyng salasy, tipti, zertteu nysany retinde de payda bolghan joq...

Qaranghy ghasyrlardy bastan keship jatqan Europada shyndyqty qoryqpay aita biletin ijdihatty, jigerli ghalymdar payda boldy. Olar nelikten músylmandar tamasha jasap jatqanda bizder jabayylyqta ómir sýremiz dep oy jýgirtti. Batystyng artta qaluynyng basty sebebining biri retinde qoghamgha jәne ghylymgha óktemdik jýrgizgen shirkeu repressiyasy osy ilgerishil oishyldardyng kózine kórine bastady. Oigha búghau salghan, ghasyrlar boyy beykýnә adamdardy qúlgha ainaldyryp, janshyp qinaghan, әrtýrli janalyq pen damugha qarsy belsendilikpen ayausyz qandy kýres jýrgizgen shirkeu barlyq zorlyq-zombylyghyn qoldanghanymen aqyldy jene almady, adam balasynyng azattyqqa, erkin oilaugha degen yntyzaryn qúrta almady. 1215 jyly negizi qalanghan inkvizisiya soty shirkeu dogmattaryna qarsy pikir bildirdi nemese kýmәnmen qarady degen aiyptaumen HIH-ghasyrgha deyin Europa men otarlanghan elderde jýz myndaghan, tipti milliondaghan jazyqsyz adamdy qoysha qyrdy. N. Kopernik (1473-1543), Dj. Bruno (1548-1600), I. Kepler (1571-1630), G. Galiyley (1564-1642) jazyqsyz jazagha úshyraghan ghalymdardyng birnesheui ghana. Europany býgingi damu biyigine kótergender osylar siyaqty erkin oilay bilgen, empirizm men epistemologiyanyng negizin qalaghan, pozitivti oilau jәne rasionaldy logikany damytqan batyl oishyldar. Islam әlemi bolsa XIII-ghasyrdan bastap qúldyrady, toqyrady, ghylym men bilimde, óner men tehnologiyada búrynghysynday birtuar túlghalar men tuyndylardy shyghara almady.

Músylman әleminde Batystaghyday «inkvizisiya» resmy institut retinde qalyptaspaghanymen, әl-Ghazaliyden (1058-1111) keyin keng taralghan asketizmdi әsire dәripteushi sufizm-mistisizm-okkulitizm aghymdary, sonymen qatar dogmatizmdi tu etken hәm biyleushi feodal taptyng baqylauyndaghy (әsirese, Ámәuiyler/Omeyadtar men Abbasiyler) sholastikalyq mektepter ghylymy erkindikke tosqauyl qoyyp, barlyq «ózgeshe» oi-pikirge meylinshe qysym kórsetip, túnshyqtyrdy. Býginde ózining degenine kónbegen músylman bauyrlaryn malsha bauyzdaytyn Taliban jәne sol tektes ekstremist aghymdar qaranghylyq pen zúlymdyq jaghynan inkvizisiyadan esh kem emes. Inkvizisiya zalymdary bәrin «Isa Mәsihtin» atymen jәne «din» ýshin jasasa, búlar da barlyq zorlyq-zombylyqty Allahtyng (!) atymen jәne din (!) ýshin jasauda. Búl Qúrandaghy izgilik dinining adamnyng qolymen qanshalyqty búrmalanghanyn dәleldeytin tragediyalyq aqiqat. Alayda, Qúran dinde qysym jasaugha týbegeyli qarsy jәne adamdargha tolyq senim erkindigin beretin ayattargha toly:

«Dinde zorlyq joq!» (Baqara sýresi, 2/256)

«Ayt: «Shyndyq IYelerinnen! Endeshe, qalaghan sensin (iman etsin) jәne qalaghan senbesin» (Kәhif sýresi, 18/29)

Jaratqan pendeleri turaly ýkimdi Allah ózi beredi, eshbir diny tap ókilinen, sekta kóseminen súramaydy jәne mizan kýni eshkimge әdiletsizdik etilmeydi. Inkvizisiya sottary jәne maghyna hәm mazmún jaghynan oghan úqsas barlyq qúrylymdar Jaratushynyng biyligine qol súghyp, Onyng atynan ýkim shygharady, jazyqsyz adamdargha qiyanattyq jasaydy, olardy azapqa salady, adamdardy dinnen qashyrady, suytady. Europadaghy múrajaylardaghy «azaptau» kolleksiyalaryn kóruding ózi tóbe shashyndy tik túrghyzady, eshbir qylmysy joq pendelerdi oilap kózine jas alasyn...

Shynynda, naghyz ýkim Allahtiki ghana. (Yúsúf sýresi, 12/40)

Ózining ýkimine eshkimdi de ortaq etpeydi! (Kәhf sýresi, 18/26,27)

 

QÚRAN NE ÝShIN TÝSIRILDI?

PAYGhAMBAR NE ÝShIN JIBERILDI?

 

Endi, osy manyzdy súraqqa jauap izdep kórelik. Qúrannyng týsirilu hikmeti jóninde kóptegen ayattar syr shertedi. Myna ayattarda jogharydaghy eki súraqqa birdey jauap berilgen:

(Qúran) Tiri jandargha eskertu jәne nanghysyz opasyzdar (kәpirler) jónindegi sóz shyndyqqa ainalsyn dep (týsirildi) (Ya-sin sýresi, 36/70)

Búl sonday kitap, adamzatty qaranghylyqtardan núrgha shygharuyng ýshin ózine týsirdik. (Ibrahim sýresi, 14/1)

Qúrannyng Payghambarymyzgha jiberiluindegi basty maqsattyng biri - adamzatty qaranghylyqtan jaryqqa shygharu. Al býgingi músylman әlemi qaranghylyqta ómir sýrip jatyr ma, joq jaryqta ómir sýrip jatyr ma, ony baghalaudy sizderding ar-újdandarynyzgha qaldyramyn. Ár imandy pende aqylymen oilanyp, újdan tarazysyna salyp, Islam Konferensiyasy úiymynyng jogharyda keltirilgen resmy derekterin eskere otyryp qorytyndy jasasyn...

Qúrannyng sóz baylyghyna, suretteu qabiletine tang qalmasqa sharang joq. Kýndelikti ómirde jii qoldanylatyn keybir sózderding Qúrandaghy maghynalaryna bir sәt qarayyq. Mәselen, jogharydaghy ayattaghy arabsha «zúlym» sózi sózdikte «qaranghylyq» degendi bildiredi jәne ayausyzdyq, qatygezdik maghynasyn da qamtidy. Osy týbirden jasalghan «zúlmat», «zalym» sózderi shyn mәninde qaranghylyqty, núrsyzdyqty, jauyzdyqty bildiredi. Kóptegen ayattarda Allah «zalymdardy» yaghny qaranghy jauyzdardy jaqsy kórmeytinin bildiredi (Qúran, 3/57, 3/140, 42/40). Rasymen de zúlymdyq qaranghylyqtan órbiydi ghoy. Kelesi sóz «kufr», qazaqshagha «kýpir», «kәpir» týrinde kirgen búl sózding tórkini «shyndyqty býrkemeleu», «bir nәrsening betin jabu, jasyru», opasyzdyq jәne qiyanattyq jasau degendi bildiredi. Kәpirler shyndyqty býrkemelep, jasyrghandary ýshin Qúranda osy sózben beynelengen. Osy eki sózdi anyqtap taldaghanda zúlymdyq pen kýpirshilikting qaranghylyq, nadandyq jәne qasaqana búrmalaushylyq siyaqty qylyqtarmen etene qatynasy bar ekenin bayqaymyz.

 

 

BARLYQ GhALAM ALLAHTYNG AYaTTARY

 

«Ayat» sózining Qúrandaghy maghynasyna da bir sәt ýnileyik. Ayat - dәlel, aighaq, belgi, isharat maghynalaryn beredi. Qúran ayattary - oqylatyn aighaqtar degen sóz. Qúran Allahtyng ayattaryn eki topqa bóledi;

1.Qúranda keltirilgen jazbasha ayattar (ayghaqtar).

2.Jaratylys әlemindegi barlyq nәrseler, kosmostyq zandylyqtar, tabighat qúbylystary, qysqasy barlyq ghalam Allahtyng ayattary.

Barlyq ghylym jәne materiya әlemi Allahtyng ayattary, Onyng biyleuindegi fizika, himiya, biologiya, astronomiya t.t. siyaqty zandarmen dýniyege keledi, jýzege asyrylady. Kimde-kim osynday ghylym salalaryn zertteumen shúghyldansa, Allahtyng ayattaryn zertteumen shúghyldanghany. Kimde-kim ghylymdy moyyndamasa, Allahtyng ayattaryn moyyndamaghany. Islam dinin Allahtyng jazbasha ayattaryn jaratylys ayattarymen qatar oqyghanda tolyghyraq týsinemiz. Osy eki ayat kategoriyasynyng birine jete mәn bermegen adam Islamdy týsinude apatqa úshyraydy. Býgingi damyghan qoghamdar Allahtyng jaratylys ayattaryn layyghynsha zerttep, ghylymy jetistikterge say ómir sýrgendikten, aqyldy basshylyqqa alghandyqtan tabysqa jetken dep sanaymyn. Islam әlemi dindi tek ritual shenberinde ghana týsinip, bos-negizsiz yrymdar boyynsha ómirdi anyqtaudyng ornyna, Allahtyng kosmostaghy, tabighattaghy naghyz ayattaryn oqyp, ghylymy ayattaryna sәikestendirse jón bolar edi. Ýiimizdin, avtokóligimizding kiltin beytanys adamdargha bermeytinimiz siyaqty, dýniyemiz ben aqyretimizding kiltin kim-kóringenning qolyna tapsyrmayyq, aghayyn.

 

SYRTTAN KELGEN AGhYMDAR

 

Qazaqstanda jantalasa missionerlik jasap jatqan diny aghymdardyng bastysy protestant baghytyndaghy shirkeuler. Búlardyng kóbisining ortalyqtary Amerika, Ontýstik Koreya jәne keybir Europa elderinde. Ghasyrlar boyy missionerlik tәjiriybesin jinaqtaghan protestant shirkeuleri Amerikadaghy sayasy qúrylymdarmen bite qaynasyp ketken. AQSh-taghy protestant hristiandardyng 70 payyzy fundamentalist evangelist sektalardyng yqpalynda degen pikir bar. Tehnologiya damyghan býgingi kýni diny aghymdar men sektalar tek diny ýgit-nasihat tasymaldaumen ghana shektelmeydi, olar sayasi-iydeologiyalyq yqpaldardy da qosa engizedi. Dәlel retinde, protestant shirkeulerining hristiandyqtyng katolik tarmaghyndaghy Ontýstik Amerika elderi, Orta jәne Shyghys Europa jәne Reseyde erekshe belsendilikpen júmys atqaruyn aitugha bolady. Búl ózderi onsyz da ejelden hristian dinindegi halyqtardy protestant jaghyna shygharu - prozelitizm. Demek, basty maqsat hristiandandyru emes, mentaliytetti auystyru arqyly katolikter men pravoslavtardy sayasi-ekonomikalyq ortaq lagerge kirgizu, yqpal shenberine engizu. Osy elderdegi protestanttardyng sanyn arttyru arqyly olargha ishten yqpal etu.

Sonymen qatar hristian emes halyqtardy, әsirese, strategiyalyq manyzy bar elderdi shoqyndyru amaldary bar kýshimen, 24 saghat, 365 kýn boyy jýzege asyryluda. Protestant shirkeuleri songhy jyldary Qytay, Ýndistan, Qazaqstan, Qyrghyzstan siyaqty elderde qarqyndy júmys istep keledi. Ontýstik Koreya songhy jarty ghasyrda shoqyndyryldy. Qytaydaghy shoqynghandardyng sany 25-55 million arasynda dep boljanuda, alayda «Isa Mәsih Pekinde - Hristiandyq Qytaydy qalay qúbyltuda jәne әlemdegi kýsh tepe-tendigin qalay ózgertude?» atty kitaptyng avtory, ataqty «Taym» jurnalynyng tilshisi Deyvid Aikman (David Aikman) «Qytayda 70 million protestant jәne 12 million katolik hristian bar» dep jazady. Avtordyng pikirinshe búl san jaghynan 70 million mýshesi bar Qytay kommunistik partiyasynan da iri jamaghat (http://www.eni.ch/articles/display.shtml?05-0691). Óziniz oilanyzshy aghayyn, bolashaqta dýniyejýzindegi eng myqty derjavanyng biri bolatyny әzirden kórinip túrghan Qytaydyng shoqyndyryluy kimning mýddesine tiyimdi bolmaq? Ekonomikasy qarqyndy damu ýstindegi Ýndistanda hristiandyqty qabyldaghan ýndilerding sany 25-30 million shamasynda jәne búl san kýn sayyn ósip keledi. Ýndistanda kóp taralghan tilderde diny ýgit-nasihat taratatyn 20-shaqty telearnanyng boluyn nemen týsindiremiz. Endi missionerler elimizge ne ýshin aghylyp keletinin týsinu qiyngha soqpasa kerek. Missionerlik salasyna júmsalyp jatqan milliardtaghan dollarlar qaydan kelip jatyr jәne hristian sektalaryn kimder qoldaydy? Olardyng barlyghynyng atalmysh elderde, onyng ishinde ózimizding elde de janashyrlary, qoldaushylary bar. Ángime qolyna Bibliya ústap kelgen birneshe monah jóninde emes aghayyn, odan da әrirekte, odan da terende jatyr missionerlikting maqsaty jәne josparlary. Din - qúral ghana. Din adamdardy inandyru jәne úiymdastyru ýshin taptyrmas qúral, orny tolmas resurs. Bir ret sendirip, baghyndyryp alghan song ne istetuge bolmaydy kór-soqyr berilgen paqyrgha? Sondyqtan, elimizdegi jәne әlemdegi diny ýrdisterge jalang diny senim bostandyghy túrghysynan qarau mening oiymsha búl sergeldeni mol kókeykesti mәseleni shala baghalaushylyq bolar. Din auystyru týgeldey dýniyetanymynyz ben mentaliytetinizdi, sayasy kózqarastarynyz ben ómirdegi maqsattarynyzdy tútastay auystyru degen sóz. Hristian sektalary sheksiz qarjy jәne kadr resurstaryna jәne halyqaralyq sayasy qoldaugha ie bolghandyqtan ýlken tabystargha qol jetkizip otyr. Bizding olarmen bәsekelestikke týsetin esh mýmkindigimiz joq, sebebi ne qarjylay ne basqasha qoldaushymyz joq. Bizder kýn kóruding qamymen jýrgende olar barlyq jaghynan qamsyzdandyrylghan on myndaghan missionerden qúralghan ýgitkerler armiyasymen, әlemdegi eng iri baspahanalar jәne telearnalar jýiesimen júmys isteude. Mening din jónindegi zanymyzdyng ótpey qaluyna qapalanuym da osydan....

 

ISLAMDY DALDALAGhAN AGhYMDAR

 

Býginde elimizde músylmandardy jikterge bólip, birine biri qarsy uaghyz taratatyn kóptegen diny aghymdar, toptar bar. Búlar ózderine jaqpaghan adamdardy (ýkimin Qúdaygha qaldyrmay-aq!), tamúqqa laqtyruda aldaryna jan salmaydy. Basym kópshiligi syrttan kelgen yaky shetelderde oqyp, bizge jat aghymdardyng yqpalyna dushar bolghan ózimizding balalarymyz tasymaldaghan aghymdar. Búlargha qarsy yaky balama retinde ishten shygharylghan teris aghymdar da bar. Áriyne, búl jerde aurudy aurumen joiygha bolmaytynyn atap aitu shart. Aurudy tek em arqyly, ashy da bolsa dәri-dәrmen arqyly jenuge bolatynyn esten shygharmaghan jón.

Atalmysh aghymdardy negizinen eki topqa bólsek bolghany:

1.Ezoterikalyq, mistikalyq aghymdar: Búlar negizinen «naqylgha» iyek artady, qúpiya-syrlargha jetuding jolyn ózderi ghana biledi, asketizmdi dәripteydi, rasionaldy oilaugha qarsy, ghylymdy mansúqtaydy, óz qatarlaryna qosylghandardyng erkindigine meylinshe shekteu qoyady, aqyldy jeliden shygharyp adamdy qúr moyynsúnghysh quyrshaqqa ainaldyrady. Diny әdebiyetteri anyz-әfsanalar men tanghajayyp qúbylystargha toly. Piramidanyng astynda qalyng kópshilik túrsa, tóbesinde barlyghyn biylep otyrghan tariqat kósemi túrady.

2.Sholastikalyq dogmatizm aghymdary. Búlar negizinen kór-soqyr senimge jәne moyynsúnugha ýgitteytin, búrynghylardyng jolyn aina-qatesiz quudy uaghyzdaytyn, kóneni ansaytyn, artqa tartatyn eskishil, kertartpa toptar. Diny ritualizm men formalizmdi basty oryngha qoyatyn osynday aghymdar ózderine qosylghan azamattardy birden dogmattargha baghyndyryp, fatalizmdi sanagha qúimen bolady.

Osy eki qarsylas baghyt elimizde qarqyndy týrde ýgit-nasihat jasap keledi. Mening oiymsha búlardyng biri arbany ongha qúlatsa, endigisi solgha aunatady, al bizge orta jol kerek. Búl ekeuine de qosylmaghan ortadaghy músylman qauym bolsa qanday baghytty ústanaryn bilmey, kimge baryp, kimnen súraryn ajyrata almay, әbigerge týsip, basy qatyp otyrghan jayy bar. Atalmysh qarsylas baghyttardyng ortaq qasiyetteri de bar. Olar:

-         Búl aghymdardyng basym kópshiligi syrttan kelgen. Demek, búlar syrttan biylenedi.

-         Ekeuinde de Qúranda orny joq «rúhbandyq» yaghny «diny tap» payda bolghan. Ekeuinde de «kiyeli adamdar» men «úlyqtar» panteony barlyq mәseleni sheship tastaghan, bizderge tek mýltiksiz qúldyq úru, elikteu ghana qaldyrylghan.

-         Qatygezdik kuliti, basqa senimdegilerge tózimsizdik, janalyqtargha tomagha-túiyqtyq basym.

-         Qosylghandardyng materialdyq jәne moralidyq erkindigine barynsha shekteu qoi.

-         Adamzattyng zamanauy izgi jetistikterine (maghrúf), ghylymnyng kóptegen tabystaryna, mәdeniyet pen ónerding qúndylyqtaryna kóp jaghdaylarda tyiym salu yaky mansúqtau.

-         Totalitarlyq iyerarhiyalyq jýieleri arqyly eldegi sayasatqa yqpal etu, tipti, týbinde biylikti ózderining iydeologiyalaryna sәikestendiru, teokratiyalyq memleket ornatu.

-         Diny sinkretizm, әsirese yahúdiylik pen hristiandyqtan qabyldanghan elementter (israiliyat jәne mәsihiyat).

Býl aghymdar ózderining naghyz tura jolda jýrgenderin dәleldeu ýshin jamaghattarynyng san jaghynan kóptigin algha tartady. Alayda, adam sanynyng kóptigi ghylym jәne Qúran tarapynan dәlel retinde qabyldanbaydy:

Jerbetindegilerding kópshiligine baghynatyn bolsan, olar seni Allahtyng jolynan taydyrady. Shynynda, olar tek boljalgha (kýmәndi oigha) erude hәm sol boljalmen topshylauda! (Ángham sýresi, 6/116)

 

QÚRAN MÚSYLMANDARDYNG BÓLINUINE

ÝZILDI-KESILDI QARSY

 

Islam dini - birlik dini. Islam - izgilik dini, ol eshqashan da imandylardyng qyrghiy-qabaq boluyn, janjaldasuyn qalamaydy, jalpy eshkimge de jamandyq tilemeydi. Dinimiz beybitshilik dini jәne barlyq músylmandardy tuysqan bauyrlas dep sanaydy. Destruktivti jәne kertartpa diny aghymdardyng músylman ýmmetin qyryq pyshaq etip bólui eng birinshiden dinimizge jasalghan eng ýlken qiyanat emes pe?! Taghy da Qúrangha jýgineyik:

Dinderin jik-jikke bólip, top-top bolghandargha sening esh qatysyng joq! Olardyng isi/búiryghy Allahqa tiyesili! Allah olargha istegenderin habarlamaq! (Ángham sýresi, 6/159)

Ózderine ayqyn aighaqtar kelgennen keyin jikterge bólingender jәne kelispeushilikke úrynghandar siyaqty bolmandar! Olargha orasan zor azap bar! (Ály Imran sýresi, 3/105)

Bәring týgeldey Allahtyng jelisinen myqtap ústandar jәne eshqashan da jikterge bólinbender! (Ály Imran sýresi, 3/103)

 

BETIMIZDI BOLAShAQQA BÚRAYYQ

 

Az uaqytta biraz nәrseni bayandaugha tyrystym, qanshalyqty әserli bolghanyn sizder baghalaysyzdar. Osynshama mәlimetten song birer sóz ózimning bolashaq jónindegi oi-pikirlerim turasynda bolmaq. Islam әlemin tyghyryqtan shygharu ýshin ne isteuimiz kerek? Mening oiymsha biz músylmandar kitabymyz Qúranda aiqyndalghan jolmen, aqyl jolymen, ghylym-bilim jolymen, zayyrly qoghamdy saqtay otyryp, demokratiyalyq erkindikter men qúqyqtardy mýltiksiz orynday otyryp, gumanizm men beybitshilikti dәriptep, enbekshildik jәne izdenimpazdyq negizinde damu jәne ilgerileu jolynda jýruimiz kerek. Qúran osynyng barlyghyna da kelisim beredi, tipti, talap etedi:

-         Qúran ishki ýilesiminde keremet birtútas jýie,

-         Ómirding barlyq salasyna qatysty ýlgili tújyrymdar jasaydy,

-         Barlyq zamanagha jәne barlyq adamzatqa ýndeu joldaydy,

-         Aqyldy joqqa shygharmaydy, qayta aqyldy negiz etuge shaqyrady,

-         Ómirmen, ghalamdaghy jaratylys zandarymen qayshylyqqa týspeydi,

-         Tyiymdary az, erkindigi mol, adamnyng abyroyy men qadir-qasiyetin qorghaydy,

-         Adamnyng ishki әlemine de jol tabady,

-         Ár týrli qanaushylyqqa qarsy, әdiletti ómirdi úsynady,

-         Birlik pen berekege shaqyrady,

-         Bilim men parasatqa shaqyrady, qaranghylyq pen ozbyrlyqty jaqtyrmaydy.

Mening oiymsha músylmandar osy keremet kitapty jóndi týsinip jatqan joq, onyng jolyn zerttep jatqan joq. Dindi tek ritual dep sanaytyn eliktegish sana Qúrandy jabyq sandyqtardyn, shkaftardyng ishinde tútqyn etken, shang bastyryp qoyghan. Myna ayattar osy tragediyalyq sahnany kóz aldyna әkeledi:

Payghambar (Múhammed): «Ua, IYem! Shynynda, mening qoghamym myna Qúrandy tastandygha aynaldyrdy!» dedi. (Fúrqan sýresi, 25/30)

Olar myna Qúrandy saraptap, oylanbay ma?! Nemese, olardyng sana-sezimderi qúlyptauly ma? (Múhammed sýresi, 47/24)

Shynynda Qúrandy eskerulerin ýshin jenil ettik. Eskerushiler joq pa?! (Qamar sýresi, 54/17,22,32,40)

 

NADANDYQPEN KÝRES

Qaranghylyqty jaryq joyady, nadandyqty bilim. Sondyqtan, qaranghylyqtyng jauy - jaryq, nadandyqtyng jauy - bilim. Diny senim adamdardyng dýniyege, jaratylysqa, ómirge, qoghamgha jәne ózine degen kózqarasyn aiqyndaydy. Qazirgi totalitarlyq diny sektalardy bir sәt sholyp kórseniz, búlardyng óz jamaghattarynyng ómirine tolyghymen iyelik etip, tolyghymen óz uysynda ústap, biylep-tósteytinin bayqaysyz. Olar adamdardyng qalay kiyinetininen bastap, qalay jýrip-túratynyna, syrtqy pishinderinen ishki әlemderine deyingi barlyq kenistikti jaulap alghan, pendege yryq bermeydi, kóz ashtyrmaydy. Al óz baghyttaryna qosylmaghan jandardy olar jaqtyrmaydy, tipti, óz iydeologiyalaryna qarsy pikir bildirushilerdi aluan týrli aila-sharghymen bopsalaugha, qoqan-loqqy jasaugha, ýrkitip-qorqytugha deyin barady. Óz ortalarynda sonday adamdar turaly týrli «búiryqtar» men «ýkimder» shygharyp, inkvizisiyagha salady. Shaytannyng ózin tang qaldyratyn jala jabu, ghaybattau, qaralau, kýie jaghu amaldaryn jýzege asyrudan esh tayynbaydy olar auyzdaryna Allahtyng ya basqa Qúdaydyng atyn ala otyryp, ant-su ishe otyryp. Ásirese, halyqty jaryqqa, bilimge, damu men órkeniyet jolyna, zayyrly mәdeniyetke shaqyratyn otanshyl hәm birde bir sektagha ótpegen túlghalar «kózge shyqqan sýieldey» kórinedi osynday totalitarlyq kertartpa qanaushy toptargha. Qazirgi internet jýiesi osynday ynsapsyzdar, úyattan júrdaylar ýshin taptyrmas qúral, onda әr týrli ósek-ayan men ghaybat, jala taratylady jәne eshbir jauapkershilikke tartylmaydy. Mening oiymsha memleketimiz destruktivti aghymdardyng qolyndaghy osy uly qarudy zalalsyzdandyru jaghynan jedel shara qoldanuy lәzim.

Shiritkish hәm ydyratqysh aghymdarmen kýresuding eng basty joly ghylym-bilim arqyly kýresu. Oqyghan, bilimdi, әlemde bolyp jatqan janalyqtardan jan-jaqty habary bar, erkin oilau qabiletinen aiyrylmaghan, sanasy ulanbaghan, kózi ashyq, gumanizm prinsipterine berik, elining bolashaghyn oilaytyn, ilgerishil, birbetkey, talapty da talantty, bir Allahqa ghana qúldyq úratyn, enbekshil hәm izdenimpaz adal jandardan túratyn qogham qúra alsaq, onda Qazaqstan әlemdegi eng auqatty hәm damyghan elderding qatarynan kórineri sózsiz. Barlyq músylmandar osy jolmen jýrse qanday tamasha bolar edi. Sonda qazirgi Shvesiya, Germaniya, Japoniya dengeyindegi músylman qoghamdary payda bolar edi, әtten! Al qanaushy toptargha, totalitarlyq sektalargha nadandyq ghana kerek, óitkeni nadan tobyrdy basqaru, qanau, aldap-arbau qiyngha soqpaydy. Qanaushylyqtyng barlyq týrine qarsy boluymyz kerek, onyng ishinde diny qanaushylyqqa da tútastay qogham bolyp qarsy turuymyz shart.

Myna Qúran ayattaryn oqyp, týsingen músylman qalaysha nadan bolsyn?!         Islam dinining bilimge, ghylymgha qanshalyqty mәn bergenin myna ayattardan-aq bayqaugha bolady:

Shynynda, pendeleri ishinde Allahtan bilimdiler qorqady! (Fatyr sýresi, 35/28)

Ayt: «Biletinder men bilmeytinder teng bola ma?» (Zúmar sýresi, 39/9)

Ayt: «IYem! Bilimimdi kóbeyt!» (Ta-Ha sýresi, 20/114)

Keshirimdi negiz et! Izgilikti búiyr! Nadandardan teris búryl/aulaq bol! (Aghraf sýresi, 7/199)

Erkin sanadan, erkin oilay alatyn adamnan sheksiz oi-pikir, janalyq shyghady, ghylymy tapqyshtyq osynday ortada gýldenedi, damidy. Al, sanasyna búghau salynghan, erkin oilau qabiletinen aiyrylghan, shekteuli oilaytyn adamnan da shekteuli dýniyeler ghana shyghady, qynyr-qisyq, mardymsyz tuyndylar, ónimder ghana dýniyege keledi. Alysqa ketpey-aq, keshegi Kenes zamanyn mysal etsek te bolghany. Onda ateist-kommunist iydeologiya erkin oilaugha shek qoyghan edi, nәtiyjesinde qogham men ekonomika toqyraugha úshyrady. Ataqty sosiolog, politekonomist Maks Ueber (1864-1920) enbekterinde ekonomikalyq damu men qoghamnyng órkendeuining diny senimge de baylanysty ekenin jan-jaqty zerttegen. Dogmatizm men sholastikany qatty ústanatyn ritualist katolik qoghamdarynyng ekonomikalyq әl-auqat jaghynan hristiandyqty reformagha salghan protestanttardan artta qaluyn osy sebepke baylanysty dep týsindirgen ghalym. Shyn mәninde músylmandardyng ekonmika jәne ghylym-bilim men tehnologiyada artta qaluynyng bir sebebi nadandyq pen jalqaulyqqa aparyp soqtyratyn fatalizm men asketizm desek qate bolmas. Áytpese, Islamda dýniyelik damugha qarsy eshbir búiryq joq, qayta dýnie men aqyretting ýilesimdi araqatynasy bar:

«Ua, IYemiz! Bizge dýniyede de izgilik ber jәne aqyrette de izgilik ber!» (Baqara sýresi, 2/201)

Dýniyedegi nәsibindi de úmytpa! (Qasas sýresi, 28/77)

Ókinishke qaray músylman elderining basym kópshiligindegi qanaushy diny toptar músylman ýmmetining erkin oilauyna, erkin ómir sýruine joyqyn ziyan keltirude, olardy qaranghy ghasyrlargha keri qaytarugha әreket jasauda.

Osy shaghyn maqalamda biraz dýniyening basyn ashyp aitugha tyrystym. Artyq ketken jerim bolsa, keshirim súraymyn. Biraq, músylman halqymnyng telim-telim bolyp, qyryqshaqty dinge bólingenin, bir músylmannyng ózinde birbirine amany joq ondaghan baghytqa jiktelgenin kórip, әbden qinalghan son, eldin, memleketting bolashaghyna uayymdaghan song osynyng bәrin ashyq aityp otyrmyn. Mening újdanymnyng aldynda bir paryzym ótelgen siyaqty boldy, qalghanyn ózing bil aghayyn!

Men ekonomikalyq daghdarystardan qoryqpaymyn, ekonomika birde damidy, birde qúldyraydy. Múnayymyz tausylyp qalady degennen de qoryqpaymyn, sebebi múnaysyz elder de damyp jatyr, tipti, Germaniya, Japoniya siyaqty elderding esh múnayy da joq. Al men ruhany qúldyraushylyqtan, nadandyqtan, últymyzdyng dinge bólinip berekesining ketuinen qorqamyn, tipti, ýreylenemin. Materialdyq dýniyelerdi ornyna qoiygha bolady, biraq ghasyrlar qoynauynda qalyptasqan ruhany múragha jasalghan ziyan onaylyqpen ongharylmaydy. Sondyqtan, oilanayyq, aghayyn, oilanayyq!

 

SONY

0 pikir