Bәlkim, Qytay tóraghasynyng jaqyn kýnderi Qazaqstangha keletindigi әser etti me, joq әlde viza mәselesining onaylaytynynyng yqpaly boldy ma, әiteuir songhy kezde Qytay taqyryby qaytadan aqparat qúraldarynyng nazaryn audaryp әketti. 

QAZAQSTAN MEN QYTAY ARASYNDAGhY VIZA  ALYNBAYDY

Ótken aptada Almatyda «Últtyq baspasóz klubynda» baspasóz-mәslihatyn ótkizgen bir top últ belsendileri Qazaqstan men Qytay arasynda vizasyz qarym-qatynastyng ornauyna týbegeyli qarsylyqtaryn bildirip, búghan biylikting nazaryn audarugha tyrysqan edi. Belsendi top qyrkýiekting basynda rúqsat etilgen sheru úiymdastyrmaq niyetterin de jasyrmady jәne әkimshilikke búl jóninde úsynys ta jiberdi. 

Kóp úzamay Syrtqy ister viyse-ministri Qayrat Sarybay Qytay men Qazaqstan arasynda vizasyz qarym-qatynas turaly әngimening aitylmaghandyghyn aityp, resmy mәlimdeme jasady:

Bәlkim, Qytay tóraghasynyng jaqyn kýnderi Qazaqstangha keletindigi әser etti me, joq әlde viza mәselesining onaylaytynynyng yqpaly boldy ma, әiteuir songhy kezde Qytay taqyryby qaytadan aqparat qúraldarynyng nazaryn audaryp әketti. 

QAZAQSTAN MEN QYTAY ARASYNDAGhY VIZA  ALYNBAYDY

Ótken aptada Almatyda «Últtyq baspasóz klubynda» baspasóz-mәslihatyn ótkizgen bir top últ belsendileri Qazaqstan men Qytay arasynda vizasyz qarym-qatynastyng ornauyna týbegeyli qarsylyqtaryn bildirip, búghan biylikting nazaryn audarugha tyrysqan edi. Belsendi top qyrkýiekting basynda rúqsat etilgen sheru úiymdastyrmaq niyetterin de jasyrmady jәne әkimshilikke búl jóninde úsynys ta jiberdi. 

Kóp úzamay Syrtqy ister viyse-ministri Qayrat Sarybay Qytay men Qazaqstan arasynda vizasyz qarym-qatynas turaly әngimening aitylmaghandyghyn aityp, resmy mәlimdeme jasady:

– Viza beru rejiymin ontaylandyru tek qana birjaqty ýrdis emes, búl ekijaqty ýrdis. Mening payymda­uymsha, qazir Qytay azamattary ýshin Qazaqstan vizasyn alu ontayly týrde sheshilgen. Al kerisinshe, qazaq azamattarynyng Qytaygha baru ýshin viza aludaghy qiynshylyqtary búl ontaylandyrudy arghy jaqtan bizding azamattargha qarsy jasalghan ýrdis retinde qarastyruymyz qajet. Sondyqtan búl mәsele, әriyne, mәmilege kelu retinde, kelissózder arqyly ghana sheshimin tabady, – degen arnayy ótkizilgen brifingte. Esterinizde bolsa, Qytay azamattarynyng Qazaqstangha vizasyz kelui turaly әngimeni Qazaqstan industriya jәne jana tehnologiyalar ministrligi turizm industriyasy komiyteti tóraghasynyng orynbasary Múhit Saymasaev mәlim etken bolatyn. Ol Qazaqstan men Qytay ýkimeti arasynda vizasyz toptyq turistik sapar jasaugha rúqsat beru turaly kelisim jasasyp jatyr degen habar taratqan.«EXPO-2017» kezinde Qazaqstangha 5 million Qytay azamaty keledi», – dedi Múhit Saymasaev, – «vizasyz turizm jayly kelisimning maqsaty – eki elding turizm salasyndaghy yntymaqtastyghyn arttyru jәne Qazaqstangha keletin turister sanyn kóbeytu». Dәl osy mәlimdeme últ belsendilerining jogharydaghyday qadam jasauyna týrtki bolghan. Alayda resmy sheneunikting mәlimdemesine sýiensek, qytay azamattary ýshin ontaylanghan viza mәselesi qazaq azamattary ýshin kóp kedergiler tudyryp keledi eken. Qytay azamattarynan góri, Syrtqy ister ministrligine qazaq azamattary kóbirek shaghym týsiretin kórinedi. Demek, Qytaydan keletin turisterge arnalghan toptyq vizany ontaylandyrudyng nemese mýldem alyp tastaudyng qajettigi әzirge bayqalmaydy. Syrtqy ister viyse-ministri Qayrat Sarybay Qazaqstannyng 52 memleketpen vizasyz tәrtip ornatqanyn aitady. Al Qytay men Qazaqstan arasyndaghy viza tәrtibin ózgertuge qazaqstandyqtardyng 65 payyzy qarsy degen mәlimdeme taratty www.kapital.kz sayty. Súralghandardyng basym kópshiligi eger viza tәrtibi ózgeretin bolsa, qytaylyqtar Qazaqstandy jau­lap alady degen pikirde. Olardyng 25 payyzy Qazaqstangha qaptaghan qytaylardy toqtatu mýmkin emes degen oida bolsa, tek 6 payyzy ghana búdan eshqanday qauip kórip túrmaghanyn aitqan. Saualnamagha 2024 adam qatysqan. 

QAZAQSTANDA QANShA QYTAY BAR?

Qytay men Qazaqstan arasyndaghy qarym-qatynastyng qoghamdyq pikir ózegine ainalghanyna on bes jyldyng jýzi boldy. Ásirese, songhy jyldary Qytaygha jalgha jer berilui, Qytaydan alynghan qaryzdar jayly aqparattardyng barlyghy qazaq aqparatynda shu bolghan edi. Resmy qazaq biyligi búl aqparattardyng barlyghyn joqqa shygharumen ghana keledi. Biraq soghan qaramastan resmy emes mәlimetter Qytay sharualarynyng Qazaqstangha enip, jerdi iygerip, soya ege bastaghanyn rastap otyr. Jaqynda jolymyz týsip, Shyghys Qazaqstan oblysy, Ýrjar audanyna barghan edik. Sol jerdegi tuysqandarymyzdyng Sarterekte Qytay fermerlerine jaldanyp júmys isteytinine kózimiz jetti. Alayda biylik búl aqparatty da rastamaydy. 

Qazir resmy emes aqparat kózderi 5000 qytaylyqtyng Qazaqstan azamattyghyn alghandyghyn aitady. Alayda búl aqparatty resmy biylik rastaghan da, joqqa shygharghan da emes. www.kapital.kz saytyna súhbat bergen «Ruh pen til» klubynyng belsendilerining biri Inga Imanbay búl aqparatty qoghamdyq belsendilerden estigenin aitady. Jalpy, Qazaqstandaghy Qytaylardyng naqty sanyn bilu mýmkin emes. Óitkeni qazir elimizdegi migrasiyalyq ýrdister betimen ketken. Onyng ýstine mýddeli organdar ózderinde bar naqty aqparatty qoghammen bóliskisi joq. Bir jyldary «31 kanal» telearnasynyng jurnalisteri Qazaqstandaghy qytaylardyng sanyn biluge tyrysyp baqqany bar. Sonda ishki ister organdary búnday mәlimetti memlekettik qúpiyagha balap, mәlimet beruden bas tartqan edi. Mine, sodan beri qanshama jyl ótti, ýkimet әli kýnge deyin resmy mәlimet beruge asyghar emes. Sol sebepti de, aqparat qúraldary da, qoghamdyq úiym ókilderi de boljamgha iyek sýieuge mәjbýr. 

Jaqynda Almaty qalasynyng prokuraturasy songhy bir jarym jyl ishinde Qazaqstangha zansyz jolmen 1,3 myng qytaylyq azamattyng kelgenin әri olargha «qamqorlyq» kórsetken birneshe firmany anyqtaghan. Qazaqstanda birqatar turfirmalar sheteldik mamandargha iskerlik viza jasaugha qúqyq alghan. Alayda osy mýmkindigin asyra paydalanghan olar qytaylyq azamattardyng Qazaqstangha aghyluyna jol ashqan. Negizgi jýie boyynsha, sheteldik azamattardy shaqyrugha mýmkindik alghan firmalar olardyng qújattaryn QR Syrtqy ister ministrligine tapsyryp, soghan sәikes respublika territoriyasyna enuge rúqsat beriledi. Iskerlik viza sheteldik azamatqa Qazaqstanda aqsha tabugha mýmkindik bermeydi, ol ýshin arnayy júmystyq viza qarastyrylghan. Alayda olar Qazaqstangha kelgennen keyin, zym-ziya joghalyp ketken. Prokuratura ókilderi turfirmalar arqyly shaqyrylghan qytaylyqtardyng qayda ketkenin bilmeydi. Tekseris barysynda anyqtalghanday, әlgindey firmalardyng birining bastyghy jәne qúryltayshysy da qytaylyq bolyp shyqqan. Ári olar birjolda 464 adamdy shaqyrugha ótinish jasaghan. Dәl osy mәsele qúqyq qorghau organdarynyng nazaryn audarypty. Qazir búl firmalardyng liysenziyasyn qaytaryp alu isi qozghalyp jatyr. 

TRANSShEKARALYQ ÓZENDERGE QATYSTY QÚPIYa QÚJAT

Tamyzdyng 5-inde «Megapoliys» gazetine súhbat bergen mәdeniyettanushy, qytaytanushy, Qytayda elshilik qyzmet atqarghan Múrat Áuezov Qazaqstandaghy qytaylardyng sany resmy qújattarda aitylyp jýrgennen әldeqayda kóp degen pikir aitady. «Qytaydyng ishki rayondarynan bizding shekaralargha qaray, Shynjangha hanizulerding joyqyn kóshi jýrip jatyr. Olar óte keremet qalalar men joldar saluda. Ángime milliondaghan adamdar ja­yynda bolyp otyr. Olardyng jalpy sany – Qazaqstan halqynyng jalpy sanynan da asyp ketedi. Eng qyzyghy, biz kórshimizding bizge baylanysty sayasaty jóninde qansha dabyl qaqsaq ta, sayasat eshqashan ózgergen emes, talasty territoriyalar men transshekaralyq ózenderge baylanysty Qazaqstan eshuaqytta sayasy mәlimdemeler jasap kórgen joq. Szyani Szeminining tóraghalyghy kezinde ol Qazaqstangha kelip, transshekaralyq ózenderge qatysty problemalardy zerttep jatyrmyz degen edi. Ol Qazaqstannan orala salysymen, transshekaralyq ózenderding Qytay mýddesine júmys isteuine qatysty qúpiya núsqaulyq berdi. Búl qújatty maghan Qytaydan salyp jibergen edi. Men transshekaralyq ózender mәselesin sheshuge Qytaydyng qúlqy joq ekendigin mәlimdegenimde, maghan arnayy qyzmetting adamdary keldi. Men olargha jogharydaghy qújattyng kóshirmesin berdim. Qazir qytaylar Qara Ertisting suyn búzatyn iri su qoymasyn saldy, Ilening suyn buyp jatyr. Qytay sharualary búl ózenderding suyn barynsha paydalanuda, oghan iri kólemde himiyalyq qospalary bar zattar salynady jәne ol qaytadan Ilege qúiylady. Osynyng bәrin kórip otyryp, Qazaqstan ýnsiz otyr. Bizge Qytaydan keletin sudyng kólemi men sapasy jayynda Qytaymen kelissóz jýrgizu kerek. Dәl osynday qadamgha Ýndistan men Bangladesh barghan edi. Áriyne, qazir Qytaygha bizding múnay men gazymyz kerek. Alayda bolashaqta olardyng kózdegeni basqa, Qazaqstangha ózining qara orman halqyn qonystandyru jәne soghan zandy týrde qol jetkizu. Olardyng halqynyng sany kýn ótken sayyn kóbeyip keledi. Qazaqstandaghy qazirgi qytaylardyng sany aitylyp jýrgendegiden әldeqayda kóp», – deydi ol. Búrynghy elshi dәl osy әngimesin «Euraziya» últtyq arnasyndaghy «Analitika» baghdarlamasynda da qaytalady. Bizdi tanqaldyrghany – Qazaqstannyng transshekaralyq ózenderge qatysty eshqanday shara qoldanbay otyrghandyghy. 

Esengýl KÁPQYZY

"Týrkistan" gazeti