Senbi, 20 Sәuir 2024
Janalyqtar 3011 0 pikir 10 Shilde, 2013 saghat 21:03

Úlan Melsbek. Qazaq latynshyldaryna ýndeu

Myna ýndeuge qarap, bizder әlip reformasynda taghy da kesheuildep, ýderiske ilese almay otyrghanymyzgha kózimiz jetti. Álemdik Google úiymy tegin istegeli otyrghan sharua bizding qazaq til bilim ghylymyna amalsyz tәueldi bolyp otyr, sebebi, ghylymy sheshilmegen mәsele bar. Al bizding ghalymdarymyzben osy salany úiymdastyrushylar jaydaq otyrystarda oryndyq tozdyrumen ghana jýrgenine ishing ashidy. Atalghan úiymnyng ókili qyrghyz bauyrymyz Úlan Melsbek bizdi amalsyz iytermelegendey kýy keship, ýndeu arnap otyr. Al biz...?

 Abai.kz

 Dostar, ýkimettik saytqa latyndyq transliyterasiyany engizuge qatysty jandar bar ma eken?  Bolsa, http://qz.government.kz/, tómendegi jәitterdi jetkizer degen ýmittemin.

Google barlyq últtyq әlipbiylerge qúrmetpen qaraydy, sonyng ishinde janadan engizilgenderge de, búrynghy KSRO  elderining ishindegi latyn qarpyna kóshu ýstindegilerge de týsinistikpen qarap, olargha óz ónimderin tek qana resmy núsqalarda  beyimdeuge úmtyluda.

Myna ýndeuge qarap, bizder әlip reformasynda taghy da kesheuildep, ýderiske ilese almay otyrghanymyzgha kózimiz jetti. Álemdik Google úiymy tegin istegeli otyrghan sharua bizding qazaq til bilim ghylymyna amalsyz tәueldi bolyp otyr, sebebi, ghylymy sheshilmegen mәsele bar. Al bizding ghalymdarymyzben osy salany úiymdastyrushylar jaydaq otyrystarda oryndyq tozdyrumen ghana jýrgenine ishing ashidy. Atalghan úiymnyng ókili qyrghyz bauyrymyz Úlan Melsbek bizdi amalsyz iytermelegendey kýy keship, ýndeu arnap otyr. Al biz...?

 Abai.kz

 Dostar, ýkimettik saytqa latyndyq transliyterasiyany engizuge qatysty jandar bar ma eken?  Bolsa, http://qz.government.kz/, tómendegi jәitterdi jetkizer degen ýmittemin.

Google barlyq últtyq әlipbiylerge qúrmetpen qaraydy, sonyng ishinde janadan engizilgenderge de, búrynghy KSRO  elderining ishindegi latyn qarpyna kóshu ýstindegilerge de týsinistikpen qarap, olargha óz ónimderin tek qana resmy núsqalarda  beyimdeuge úmtyluda.

Mening biluimshe, әzirge qazaq tilining resmy bekitilgen latyn әlipbii joq (olay bolmasa týzetersizder). Sol sebepti biz transliyterasiya tәsilining negizi retinde ýkimettik sayttaghy núsqany aludy sheship otyrmyz. Qazaq tili Google Translator-gha engizilgende, korporasiyanyng eng tanymal ónimderin qoldanuda, qazaqtildi qoldanushylar oghan birte-birte ýirenisedi jәne ol de-fakt retinde oryn alady degen oidamyn.Sondyqtan qoldanystaghy transliyterasiya tәsilindegi  keybir sәikessizdikti osy top (Latyn әrpine kóshudi qoldaymyz!  - atalatyn Feysbuk toby) qatysushylarymen kelise otyryp, qajetti týzetuler jasaugha barynsha mýddelimiz.
Mysaly, syrtqy úqsastyqtaryna qarap, kirildik i әrpin sol kýiinde qaldyryp, al [IY] dybysyn tanbalaytyn latynsha qaryp ýshin ýstinen qos noqaty bar әripti aludy qolgha alsaq:

i - i
y - ï

Alayda, búl barlyq ghylymiy-tehnikalyq terminologiya, batystan engen i әrpi bar barlyq neologizmder, ï  әrpimen tanbalanady degen sóz. Mәselen, «monitoring»  sózi aghylshynshada  monitoring jazylady. Biraq kirilshe arqyly odan kerisinshe latynshagha kóshkende qazaq tilindegi monitoring  jazuy  - monïtorïng bolyp jazylady.

Mysal:

http://kz.government.kz/site/news/authority/2012/003/24 - kirilshe
http://qz.government.kz/site/news/authority/2012/003/24 - latynsha

Búl, qazaq bauyrlar, sizderge qanshalyqty ynghayly? Latynshagha kóshuding bir mindeti batys tilderine, terminologiyasyna birshama jaqyndau әri qazaqtildi qoldanushylargha meylinshe týsinikti bolu ekenin jasyra almaymyz ghoy. Endeshe nege әuelgi latyn sózderin kýrdelendirip, týrlendirmey-aq, әli de mening oiymsha barynsha onay da qarapayym y – i jәne i - ï  júptasuyn qabyldap, nege meylinshe shynayy sheshim qabyldamasqa? Barlyq kirildik transliyterasiyada  [IY] dybysy ýshin latyndyq i balamasy qoldanylady. Óz basym  ýshin múnday ynghaysyzdyqty bolashaq  qazaq úrpaghyna qaldyrmas edim.  

Alayda, әlipbiymen qazaq lingvistikasynyng naghyz azulylary júmys istese, múnday kýmәn men kýdik oryn almas edi, onyng ýstine qaydaghy bir qyrghyzdyng kirisui de orynsyz ghoy. Mening sharuam – shaghyn ghana: sizder qalay aitsanyzdar, solay isteu ghana. Sol sebepti, qane artyq dýrbelendi dogharyp, pәn men mәnge tikeley kirissek.
Baurlar (Ú.M.), qyrghyz bola túryp, qazaq toptaryna qyrghyzsha emes, oryssha jazghanym ýshin keshirersizder, sebebi, meni kýstanalaghan, qazaqsha bilmegenimdi betime basqandar bolghasyn... amalsyz oryssha úghysugha kóshtim.

Material Latyn әrpine kóshudi qoldaymyz! Tobynyng paraghynan alynyp, qazaqshalandy (http://www.facebook.com/groups/391593384225792/permalink/558838817501247/)

0 pikir