Jurfakta Núrlanmen bir oqu ornynda oqyp (Ol1984 jyly bitirgen , men 86-jyly týstim), bir qalada qyzmet etsek te, tipti ekeumiz Shyghystan bolsaq ta, jaqyn aralasyp kórmeppiz.

Jurfakta Núrlanmen bir oqu ornynda oqyp (Ol1984 jyly bitirgen , men 86-jyly týstim), bir qalada qyzmet etsek te, tipti ekeumiz Shyghystan bolsaq ta, jaqyn aralasyp kórmeppiz.

Tek  dostarym «Ol  senin  aghannyn  kurstasy» deytin (agham – Beysenghazy  Úlyqbek). Ony  ýnemi  oi  ýstinde  kórushi  edim. Kózinde  әldebir  mún  jasyrynyp  jatqanday  bolatyn. «Aqyn  ghoy.  Aqyngha oilylyq jarasady»  deushi edim  ishtey. Ara-túra  merzimdik  basylymdardan Núrlannyng  móldir,  arnaly,  tamyryn  terenge  tartqan  ólenderin  oqyp túratynmyn. Oily  aqyn  edi. Kezindegi  dýrkrep  ótken  jyraulardyn  maqamyn  eske  týsiretindey-túghyn. Qalam  ústaghan óz  qatarynyn  aldy  deuge  de  bolatyn. Birde «Núrlan  qaytys  bolypty»  degendi  estigende, «Shyghystan shyqqan talanttardyn  ghúmyry  nege  qysqa?» dep (Oralhan  Bókey,  Marat  Qabanbay),  kózime  jas alyp, kókiregim airyla  kýrsingenim  ras-ty. Amal  qansha,  poeziya  tenizinde jelkenin  jel  kerip, endi-endi  kemeline  kelip  jýze  bastaghanda jalghan  dýnie jalghandyghyn  tanytty. Artyna  nәrli  ólenderin  qaldyryp,  Núrlandy  aldy da kete  bardy. «Mәngilikke úlasatyn úlylyq - jalghan dýniyeni maysha shylqyghan jalpaq tabanymen jalpaghynan basu emes, tipti  ilinip-salynyp aljyghansha jasauda emes, artyna óshpes iz qaldyryp, arghymaqqa mingendey asyghys zulap óte shyghu, yaghny óz ómirindi oqys әri әdemi ayaqtatu» dep edi, jerlesin,  aghan  hәm qazaqtyng mandayyna  simay  erte ketken daryndy jazushy  Oralhan  Bókey. 

Orash  aghanyn  aitqany  – aqiqat. Jýz  jasau  maqsat emes. En  bastysy – artyna  óshpes  iz  qaldyru. Senin  izing –  tamyrly jyrlaryn.

Tirining qamyn tiri jer,

Tiriler birin biri jer.

Tirlikte qashqan qadirin

Ólgende ghana biliner.

Ólining qamyn tiri jer,

Joqtauyn salyp jýginer.

Joghaltyp alghan asyly

Ayrylghanda biliner, – dep  eding bir óleninde.

Ras,  biz tirisinde  eshkimdi  eley bermeytin óte  selqos,  samarqau  halyqpyz. Tek dýniyeden  kóshken  son  ghana maqtap,  estelik aityp  «asyldyng synyghy  edi»  dep qauqyldasyp jatamyz.

IYә,  sen  dýniyeden  ozghanda  qazaq  poeziyasy  qalamynan  tolaghay  jyrlar  tógilgen, Altaydyn  ór  shynynday  óreli  talantty bir  aqynynan airylghan  edi.

 Qonyr keshte qonyr

Tau tamsanatyn.

Qonyrqay bop ótipti

Qanshama týn…

Qonyr inir janyma jaqyn mening –

Qonyr ýnmen qyryq myn

Án salatyn.

IYә, qonyr  tirlik  janyna  jaqyn  edi. Jyr  kóshinde salmaqty  ornyn  bola  túra, «men sondaymyn»  dep  eshkimge keude  qaqpadyn. Qashanda salmaqty,  syrbaz  minezden  taymadyn. Júrt  osy beykýnә,  pәk  qasiyetindi,  әr jolynda  atan  týie  әren  tartar  oi  jatqan ólenderindi  saghyna  eske  alar.

«Mandayyna jazghanyn kórersing de…

Quanasyn, jylaysyn, ólesing de…

Ajaly jýirik

boldy jaryqtyqtyn,

Dep alyp, saqtamaydy-au,

el esinde.

...Jadynda ústaytúghyn jaqyn ghana,

Basqagha beymaghlúm atyn, bala...», –  dep  sher tóksende, tek  jaqynyn  emes, júrttynnyng da  esindesin,  aqyn  agha. «Bir beynetten bir beynetim bop qalyn, Ajalymnyng aldyna kep toqtadym» dep eshkim aita  almaghan. Biraq  sen aita  aldyn. Jyr  kóginde jasynday  jalt  etinde kete bardyn. Ne  bәri 43 jasta... Bererin  kóp  edu-au, amal  ne?  

Qazaqtyn  qara  óleni  aman  túrghanda, sening de  atyn  óshpeytini  belgili. Eleusiz,  izdeusiz  qalmasyng haq.

Núrtóre  JÝSIP, Preziydent syilyghynyng iyegeri:

– 1979 jyly  qazirgi  әl-Farabiy  atyndaghy  Qazaq  últtyq  uniyversiyteti  jurnalistika  fakulitetinin  qazaq  bólimine  50  bala  týstik. Ol  kezde studenttik  ómir  sәl  ózgeshe edi. Senbi,  jeksenbi  sayyn týrli  kesh,  sonyn  ishinde  poeziya  keshteri  jiyi  ótip túratyn. Sol jyly  oqugha  týsken  50 balanyng barlyghy  derlik  aqyn  edi desem,  artyq  aitpaghanym. 

Jurfaktyn  jataqhanasynda  kýrkirep ólen  oqyp,  taldap jatushy edik.  Sol  oqugha  týsken  týlekterdin  biri, ortalarda  ózinin  órnekti  ólenderimen  tanylghan  Núrlan  Bergaziyev  boldy. Keyinen  ol  aqyn  retinde Núrlan  Mәukenúly  degen atpen  tanyldy.  Birinshi kursta oqugha  týsken  elu  balanyn  barlyghy  derlik  aqyn  bolghanymen zeynetinen  beyneti  basym, mehnaty  kóp  taza  aqyndyqty  ústap  qalghandar  sanauly  edi.  Olar Núrlan  Mәukenúly,  Bayan  Beketova, Ýmithan Altaeva, Beybit  Qúsanbek  bolatyn. Búlardyn  qay-qaysy  da qazaq  poeziyasynda ózindik  qoltanbasy  bar, aqyn  retinde  moyyndalghan  azamattar. Bәlkim  sol  kursymyzdan  shyqqan  aqyndardyn  ishindegi  shoqtyghy  biyigi  Núrlan deuge  qatelespespin.

Negizi Núrlannyn  minezi túiyq,  kóp adammen aralas-qúralasy joq, sayaqtau jýretin.  Otyrystarda  topty  jaryp,  sóz  súrap,  «men bilemin,  men aitayyn» degen keudemsoq  minezden  ada, ózindik kórkem  minezi,  ózindik  júmbaq  jan  әlemi  bar  jigit-ti. Qalamynan  keremet oily  jyr tuyp  jatsa  da  ol student jyldary  basylym  betterine  óz ólenderin  kóp jariyalay  qoyghan  joq. Student  bola  jýrip, alghashqy kitaptaryn  shygharyp  ýlgergen  pysyqaylardyn  qatarynan  emes-túghyn. Sol  kezde  uniyversiytette Múhamedjan Seraliyn  atyndaghy  әdeby birlestik  degen  boldy.  Onda Altynbek  Sәrsenbayúly, Darhan  Mynbay,  Erkin  Qydyr, Beybit  Qúsanbek,  Bayan Bektova  jәne  osy  Núrlan  Mәukenúly  siyaqty  әdebiyetke  bir taban  jaqyn  jýretin talapty  jastardyn  kóbi  mýshe  edi. Tyrnaqaldy  tuyndylarymyzdyng kóbisi sol  birlestikte talqylandy. Sonday  otyrystarda,  jyr  keshterinde Núrlan «men mynaday  keremet ólen  jazdym, mynany  tyndyrdym,  mynany  bylay  jazghaly  jatyrmyn»  dep  surylyp  algha  shyghyp, oiyn  ortagha  tastap, jan  әlemin  ashqan  emes. Biraq onashada  oily  ólenderin qoyyn dәpterine  týsirip  jýrgenin  biletinbiz.

Jalpy  Núrlan  ekeumizdin  aramyzda  bir  jaqsy dostyq qatynas  boldy. Meni  janyna  jaqyn tartyp,  jazghandaryn  kórsetip,  syrlasyp  jýrushi edi. Onyn  ólenderi Qazanqap, Shalkiyiz,  Aqtamberdi sekildi ataqty  jyrlardyng sarqyty  sekildi,  sol  jyraulardyn  jalghasy siyaqty  kórinetin.  Ólenderinde  sol jyrlaular  kótergen aldaspan  oilar, tamyrly  baylamdar,  qúnarly  pikirler túnyp  túratyn.  Sony  býgingi  oqyrmangha  say  etip, kórkem tilmen órip  túryp  beretin. Dauylpaz aqyn  Mahambettin  de  úshqyny  bar  desem, artyq  aitqanym  emes. Núrlan oqu  bitirgen  son,  ózi  tughan  ólkede – Zaysanda  biraz  jyl  júmys  jasady. Audandyq  «Dostyq»  degen  gazette  redaktor,  komsomolda  júmys  istedi,  tipogafiya  diyrektory  boldy. Biraz  júmystyn  basyn  shaldy.

Men ol  kezde  Pavlodarda oblystyq  «Qyzyl  tu» gazetinde  jýrgen  edim.  Ekeumiz  hat  alysyp  túrdyq. Oilarymyzdy  ortagha tastap, aqyldasyp, syrlasyp, túrushy edik. Keyinen  ol  Almatygha  kelip  Úlyqbek  Esdәuletovpen birge «Jas  qazaq» basylymyn  shygharushylardyn  biri  boldy. Núrlannyn  óndirip  túryp  shygharmashalyqpen ainalysqan  kezi  de  osy  tús  shyghar  dep  oilaymyn.  Keyde  onymen «menin  ólenderimnin  janynda, seniki  týkke  túrghysyz»  dep  qaljynmen  qaghytyp,  әdemi әzildesip  qoyatynmyn. «Áy  saghan  sóz  joq.  Seni  jenu  mýmkin emes»  dep júmsaq jymiyp  qana  qoishy  edi. Onyn  ólenderi  bayaghy  jyraular dәstýrin  qayta  janghyrtqanday bolyp kórinip  túrady.  Poeziyasyndaghy  sózdin  quaty alapat edi. Ólenderinin  qúrylysy jorghanyn  jýrisindey, minsiz-túghyn. Óte  oily aqyn  boldy. Jyr  kóginde Jasynday  jalt etip, kórinip, joq  bolsa da,  sonyna  oily,  nәrli  dýniye  qaldyrdy. Balalar taqyrybyna  qalam silteu  onay  dýnie emes. Núrlan sol balalargha  arnap ta talay  jyr jazdy. Balalaryna da  eshkim qoya  bermeytin, tek aqyn  adamdar  ghana  qoyatyn erekshe  attar  qoydy. Úlynyn  atyn  – Nazdan,  qyzdaryn  – Gýlden  jәne  Gýlren  dep atady.

Qazir  úly mektep bitirip, oqugha  týsti.  Onyn  boyynda  әkesine  tartqan aqyndyq  qabilet  bar. Ony  qalay alyp  jýredi,  әriyne  ol  óz  erki.  Núrlan  Almatygha  kelgen son, biraz  uaqyt  pәtersiz  jýrdi. Aqyry  «Taugýl»  shaghyn audanynan  jer alyp, soghan  óz  kýshimen,  manday  terimen  ýi  túrghyzdy. Bәlkim sol  tústa baspanasyzdyq,  mynau aqyn  janyn  ayalay almaytyn  naryq  zamany,  adamnyn  asyl  qasiyetteri adyra  qalghan  qym-quyt,  dýmbilez  qogham, taghdar tauqymeti  bәri-bәri  aqyn  jýregine ýlken  salmaq  salghany belgili. Jýrek  kótere almady  ma,  qaydam, aqyn  dosym  eki keshtin  arasynda  artyna bәrin  qaldyryp,  o dýniyege attanyp  jýre berdi.  Biraq  artynda azamat retinde  tyndyrghan  júmysy,  tamyry terenge  tartqan mәndi  de  maghynaly,  tau  suynday  móldir, dala  ózenindey teren  jyrlary  qaldy. Uaqyt  óte  kele  onyng jyrlary  baghasyn  alady  dep oilaymyn. Kónilge  dәtke  etetin  bir  jayt,  qazirdin  ózinde  tughan jerinde  kóshenin,  mekteptin  aty berilip jatyr. Onyng atynda әdebiy  syilyq ta  bar. Áli de  aty dәripteledi  dep  oilaymyn.  Núrlan – halyqtyng qúrmetine  layyq  jigit. Núrlan  dosqa  berik,  adal jan. Aytqanyn  uaqytynda  oryndaytyn. Adamiy  qasiyetteri  erekshe  jan-túghyn.  Kurstastary «Bizdin  Núrlan»  dep  erkeletti, ardaq tútty. Ol  sol dengeyden kórine  bildi. Dostyn  qazasy  óte  auyr ghoy. Qazir jary  Gýlmira  Mәukenkelini  «Qazaq  gazetteri»  AQ  esepshi  bolyp  júmys  isteydi.  Núrlan ekeui  mektepten  mahabbat  bolghan,  dos bolghan. Núrlannyng shygharmashylyghynda  jargha  degen  inkәr  sezimi, balagha  degen  sýiispenshiligi  men  múndalar  kórinip  túrghan  nәrse.  Jaryna  da, balalaryna da  talay  jyr  arnady. Qamshynyn  sabynday  qysqa  ghúmyr sýrse de  ýide  de,  týzde  de  ózin  syilata bildi. Ózgeni  syilay  bildi. Artynda  jaqsy  sóz  qaldyrdy. Amal  qansha,  qalamy tolyqsyn,  pisken, kemeline  kelgen  shaghynda  ómiri  ýzilip  qaldy.  Áytpegende  iyisi  qazaq  ýshin  talay  sýbeli,  kesek-kesek  dýniyeler berer edi,  әttten!  Aqyn retinde aitar kóp  bolatyn.

Jurnalistika  salasynda  da ózin  erek  kórsete bildi. Ónimdi  júmys  jasady. Onyn  jazghan -syzghan  dýniyelerin jinaqtasa,  bir kitapqa  jýk  bolar  edi. Núrlannyn  jýzinen baysaldylyq,  parasattylyq,  tau  qozghalsa da  ol  qozghalmaytyn  salmaqtylyq  esip  túratyn.  Tipti  onyn  jarqyldap kýlui de  siyrek. Ádemi  jiyp qana  qoyatyn. Keyde ol  uaqyttyn  salmaghyn  jýrekten  ótkizip,  últtyn  qayghysyn  ózinin  qayghysynday  sezinip,  bәrin jýrekpen qabyldap  jýrgendey sezinetin. «Jýregime  jiandym-au  bәrin, Jolyn tappay  qanghyp  aqty-au  qanym. Qaymanagha  bola  almadym  qaymaq, Jan  dýniyem auyrady, jarym...»  dep  beker jazbaghan  bolar.... 

Ol  ólen  oqyghanda  da  keybireuler  sekildi, qolyn  siltep, tósin  úryp jatpaytyn.  Ólen  oqu  mәneri  eshkimge úqsamaytyn. Erekshe-tin. Ol  elin, jerin,  últyn,  qazaghyn  qalay  sýieytinin,  qadirleytinin,  tu  etip  kóteretinin  sol  sabyrly  qalpyn saqtaghan  kýide-aq  sezdire alatyn.  Student  kezde  әskeriy  kafedaranyn  Qordayda  oqu-jattyghu  poligony  boldy. Jigitter bir jarym ai  sonda boldyq.  Dayyndyqtan  óttik. Jusandy  jer. Sol  jusannyng týbine  boztorghaylar  úya  salady.  Biraq  kóktemde  jer jyrtqanda  boztorghaydyn  úyasy,  balapanymen  qosa jyrtylyp, traktordyng tabany astynda  janshylyp qala  beredi  eken. Shynshyr  taban  traktor jerdi jyrtyp  kele jatqanda  boztorghay balapynyna  qorghan  bola  almay,  arqan  boyy  biyiktikke  kóterilip alyp, shyr-shyr  etetini bar. Sonday  bir jaghdaydy  kózben kórgen  Núrlan  qatty  tebirendi.  Kózine  jas  aldy. Soghan  kuә  boldym. Jany  qatal  adamgha  boztorghaydyn  ólgeni  ne,  balapany traktor  tabynynyn  astynda  qalghany  ne  bәribir emes  pe?. Jýregi  dir etpesi anyq. Búl  jayt Núrlangha  qatty  әser etkenin  týsindim.  Kózi  jasqa  tolyp,  úzaq  túryp  qalghan. Jer jyrtyp  kele jatqan  traktordy  toqtala  almaydy. Memlekettin  júmysy. Traktoristin  de  búl  jerde  kinәsi  joq. Jyrt  dedi, jyrtty. Sol kishkentay  kórinisten  Núrlannyn  sezimtaldyghyna  kuә  boldym.  Jýreginin  әlsizdigin  sezindim.  Ol boztorghaydyn  shyrylyn,  balapannyn  soqanyn  astynda  qalyp  bara  jatqanyn kózben  kórip  qoyghan  joq,  oqighany  jýrekpen  qabyldady. Qordaydaghy  sol  oqigha, Núrlannyn  kózine  jas alyp,  túrghan shaghy  әli  esimde. Bәlkim  onyn  ruhty,  adamnyn  ishki qyldaryn  qozghay  biletin syrshyl  aqyndyghyna  osynday  jayttarda  әser etken  bolar. Eli,  júrty, qazaghy aman  túrghanda Núrlan Mәukenúly  úmtylmasy  haq. Ol  izdeusiz,  issiz  qalatyn  adamdardyn  qatarynan emes...

"Ayqyn" gazeti