Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 3516 0 pikir 26 Nauryz, 2013 saghat 10:43

Áyelder «jeniske» jetti

Azamatshalar «Biz nege erlerden búryn zeynetke shyghuymyz kerek, búl genderlik sayasatqa qayshy ghoy» demeytin boldy. Áz- Nauryz merekesining aldynda «әdilettilikti osylay saltanat» qúrghyzdyq. Al endi qazaqstandyqtardyng eluden astam payyzyn qúraytyn osy әielder armiyasyn enbekpen qamty alamyz ba? Mәsele - osynda.

Azamatshalar «Biz nege erlerden búryn zeynetke shyghuymyz kerek, búl genderlik sayasatqa qayshy ghoy» demeytin boldy. Áz- Nauryz merekesining aldynda «әdilettilikti osylay saltanat» qúrghyzdyq. Al endi qazaqstandyqtardyng eluden astam payyzyn qúraytyn osy әielder armiyasyn enbekpen qamty alamyz ba? Mәsele - osynda.

Enbek jәne halyqty әleumet­tik qorghau ministri Serik Ábde­nov myrza lauazymdy qyzmet tizginin ústar kezde әielderding zeynet ­jasyn úlghaytudy ózining qúpta­may­tynyn bildirip, «eli­mizde múnday qadam jasaugha negiz joq» degen pikirde bolghanyn júrt­shylyq esinen shyghara qoyghan joq. Qoghamdyq úiymdar men әiel­der qauymy jana ministrding osynday pikirinen keyin kónil­derin bir demdep alyp edi. Áytse de, әielderding zeynet jasyn úl­ghaytu mәselesi kýn tәrtibinen týs­pegenine kóp úzamay-aq kózimiz jetti. Mәjilis deputattary al­dyn­da Enbek jәne halyqty әleu­mettik qorghau ministri Serik Ábdenov zeynetaqymen qamsyz­dandyru jónindegi zang jobasynyng jana redaksiyasyn tanystyru barysynda әielderding zeynet­ ja­syn úlghaytpasa bolmaytynyna toqtaldy. Halyqtyng kópten kýt­ken búl mәselesine soqpay aina­lyp ótu mýmkin emes te edi. Depu­tat­tardyng ózi de mәselege alan­daushylyq tanytqanyn jaqsy bilemiz. Áleumet ministrining kózin jan-jaghyndaghylar әiel­der­ding zeynetke shyghu jasyn ósir­mese bolmaytynyna әbden jet­kizgen boluy kerek. Ábdenov myrza kezinde aitqan pikirinen ainyp, Ýkimet basynda otyrghan ózge sheneunikter men Últtyq bank basshysynyng úsynystaryn qoldaytynyn aityp shygha keldi. Qoldau kórsetuining sebepterin de jiktep túryp jayyp salghan bo­latyn.
Onyng aituynsha, barlyq ashyl­­ghan zeynetaqy esepshot­tarynyng 45 payyzy әielderge tiyesili. Biraq orta eseppen alghanda, olardyng zeynetaqy jiy­naqtary er adamdargha qaraghanda 25 payyzgha tómen. «Búl olardyng zeynet jasyna erte shyghyp (58-de), jinaqtaryn erte júmsauyna jәne tez tauysuyna әkeledi. Sonymen qatar býgingi kýni zeynetaqy jasyndaghy әielderding 12 payyzynyng birlesken zey­netaqy (kepildendirilgen zey­netaqymen birge) alugha enbek ótili tolmaghan. 2018 jyldan bastap barlyghynyng da ótili tolmaytyn bolady. Sondyqtan әielderding zeynetaqy jasyn erlermen tenestirudi úsynamyz» dedi ministr. Yaghny әielder 63-ke kelip, zeynetke shyghatyn bolsa, onda olardyng jinaqtaushy zeynetaqy qoryndaghy jinaghy da qomaqty bola týsedi. Zeynet jasyn qaytken kýnde de ósiru ýshin әrtýrli bol­jamdardy algha tarta beruge bolar. Shyntuaytyna kelgende, 63-ke kelip, zeynetke shyqqan kýnning ózinde qoghamdaghy qazirgidey ahual­men JZQ-daghy salymdy qomaq­tandyra týsuge jol joq ekenin sol sheneunikterding ózderi de ishtey biletininde sóz joq.

Esterinizde bolsa, jinaq­tau­shy zeynetaqy qorlaryn qúrghan osydan on bes jyl búryn da bola­shaq zeynetkerlerdi júmaq ómirge bólep tastaytynday uәde berilgen bolatyn. Enbekaqydan ay sayyn bólinip túratyn on payyzdyq salyqpen jinaqtalatyn zey­netaqy­nyng kólemi ertengi kýni eshkimdi de jarylqay qoymay­tynyn sol kezderde-aq aitushy­lar boldy. JZQ iydeyasyn kóter­gen qarjygerler qorlardyng keremet júmys isteytinin algha tartyp, bizding ay sayyn jinaghan on payyz­dyq salymymyzdyng bola­shaqta investisiyalargha salynyp, eseley tabys tabatynyn aitqan Marchenko myrzanyng ózi býgin әielderding zeynet jasyn úlghayt­pasa, kýnimizding qarang bolatynyn algha tartyp otyr.

«Árbir joba, baghdarlama ja­sar aldynda onyng jauapker­shi­ligin moynyna alatyn belgili bir qúzyrly úiymdar bolmaytyn osyn­day ahual qoghamymyzda jal­ghasa beretin bolsa, qansha jerden uәdeni ýiip-tók, qaytyp ainalyp sol jerge orala beretinimiz shyn­dyq. Múny JZQ-lar tәjiriy­be­sinde ghana emes, basqa da baghdar­lamalar men jobalardyng oryn­dalu barysynda kórip otyrmyz. On bes jyl búrynghy zeynetaqy iydeyasyn úsynghan Oraz Jandosov, Nataliya Korjova, Grigoriy Marchenko, t.b. býginde sol kezdegi iydeyalarynyng jýzege aspay qal­ghany ýshin nege jauap bermeydi? Olardyng aitatyndary - búghan top-menedjerler kinәli emes, әlemdik daghdarys, qúndy qaghazdar naryghynyng damymauy degen syltau-sebepter» deydi sarapshy Beysenbek Ziyabekov.

Serik Ábdenov myrza jinaq­taushy zeynetaqy jýielerine qatysushylardyng sany az boluy - aldaghy uaqytta ýlken proble­ma­lar tudyratynyn aitady. Eger der kezinde shara qoldanylmaytyn bolsa, jinaqtaushy qorda jinaghy joq adamdar esh jerden eshtene ala almaytynyn aityp, dabyl qaghyp otyr. Elimizde onday 2 miyl­lionnan astam adam bar eke­nin, olardyng ertengi kýni mem­leket budjetine orasan problema tudyratynyn osydan on jyl bú­ryn sarapshylar aitqan bola­tyn.

Auyldaghy eki siyr, on qoyy men jiyrma tauyghy bar otbasy­lar ózderin-ózderi asyraugha qú­zyrly degen sheshim qabyldanyp, olardy JZQ-lar esepke de almady. Jinaqtaushy qorlardyng auylgha baryp, sharualarmen әngimelesip, bolashaq zeynet­kerlik jayynda sóz qozghap, qorgha tartu júmystary mýldem jýr­gizilmedi. Nәtiyje­sinde, endi bir on-on bes jyldan keyin zey­netaqynyng eshqanday týrine ilinbegen qorghansyz әleu­met aldan shyghyp, memleket ba­syna problema bolyp ýiirilgeli túr. Onyng basym bóligi - әiel­der.

Bizding basqarushylar Almaty men Astana jәne oblys ortalyq­tarynda enbek etip jýrgen әiel­derding esebinen ghana qorytyndy shygharyp, zeynet jasyn solar­dyng enbekaqysymen ólshep úlghaytuda degen pikirler bar. Búl ras. Se­bebi әiel bitkenning ýlken shoghyry - auyldar men audan­darda. Olar­dyng kóbi - auyr jú­mysta nemese ýy sharuashy­ly­ghynda. Jýz jerden genderlik saya­satty tenestiru ke­rek degenning ózinde ol әielderding bәrin enbek­pen qamtu mýmkin emes. Tek mem­leket tarapynan beriletin azyn-aulaq zeynetaqygha jetkenshe әiel­derdi qaljyrat­qannan basqa jaqsylyqty kórip túrghan joq­pyz. Onyng ýstine qalalar men au­dan ortalyqtarynda da әiel­der­di, onyng ishinde jasy 45-50-ge kel­gen әielderdi júmysqa alugha kedergiler jetip-artylady. Bilimi men biligi artyp túrsa da, bizding júmys berushilerding basym bóligi jastardy alugha tyrysady. Búl dúrys ta shyghar. Olay bolatyn bolsa, 63-ke deyingi әielderding zeynetaqylyq qoryn qalay mo­laytugha bolady?

«Bizdegi jasalatyn jәne qabyldanatyn baghdarlamalar men jobalar isining jýrmeuining basty sebepterining biri - qajetti bazany jasaqtap almay túryp, asyghys qabyldaudan, - deydi Qanat Berentaev. - Áyelderding zeynet jasyn úlghaytu arqyly jinaqta­latyn qarjyny ósiruding ornyna kvaziymemlekettik sektorlargha baghyttalatyn budjettik qar­jyny qysqartqan dúrys bolar edi. Sonyng esebinen zeynetke layyq­ty jasynda shyghatyn әiel­derge qoldau kórsetuge bolady» deydi sarapshy.

Marchenko: «Áyelder qalasa, 55 jasynda da zeynetke shygha ala­dy, ol ýshin olar aldymen tiyisti zeynetaqynyng 50 payyzyn jiy­naq­tap alsa boldy» degendi talay ret aitty. 50 payyz zeynetaqyny jinaqtamaq túrmaq, on payyzy da jinaqtalmaghan әielder ne isteydi? 1998 jyldan beri JZQ-gha aqshasyn audaryp kelgen әielder­ding jinaghynyng ózi 4-aq jylgha jetip otyr. Ol keminde 8 jyl­dy qamtuy tiyis bolatyn. Elding bәri Últtyq bank basshysy emes nemese enbekaqysy joghary meke­melerde enbek etpeydi. «Men 2014 jyly jeltoqsanda 55-ke tola­myn. Qantarda enbek kelisim­shar­tynyng altyjyldyq merzimi ayaq­talady. 2015 jyldan bastap zey­netke shyqqym-aq keledi, sebebi zeynetaqylyq jinaghym aitar­lyqtay dengeyde. Investisiyalyq tabysty jәne óz erkimmen auda­ryp túrghan jinaqty qosa esep­tegende, shamamen 28 milliondy qúraydy. Yaghny ómir sýruime jet­kilikti. Mening moynymda Pre­ziy­dent aldynda, Últtyq bank újy­my, halyq aldynda mindet­teme­lerim bar. Eger men júmysqa jauap­kershiliksiz qaraytyn bol­sam, osy jerde otyrmas edim. Bú­ghan deyin de talay ret aitqanmyn, jeke sektorda tabatyn tabysym birneshe ese joghary bolatyn edi» deydi Marchenko myrza profinance. kz portalynda ótken onlayn-kon­ferensiyada. Últtyq bank basshysynyng aghynan jarylgha­nyna raqmet, biraq onyng qazaq­standyq әielderge kelgende, olardyng jaghdayyn keyde ózining dengeyimen shatastyryp alatyny ókinishti. Asharshylyq kezinde «Ashtan óletin nesi bar, maygha palau basyp jey berse bolmaydy ma?» degen baydyng balasy sekildi, «enbek ete berse boldy ghoy, zey­netaqy jinala beredi» degenge keltiretin basqarushylarymyz, aldymen әielderdi, onyng ishinde jasy kelgen әielderdi enbekke aludan qashqaqtaytyn enbek naryghyndaghy ahualgha sarap jasap kórdi me eken?

Alma MÚHAMEDJANOVA

"Ayqyn" gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1567
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2261
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3544