Senbi, 20 Sәuir 2024
Janalyqtar 3025 0 pikir 27 Aqpan, 2013 saghat 10:43

Ámirjan Qosanov. 7,33 payyzdyq tәuelsizdik

Osy júrt әli de Keden odaghynyng (KO) el ómirine keltirip jat­qan әri odan keyin de keltirer kesiri men zalalyn týsinbey jatqan siyaqty. El týsinsin, osy odaqtyng el ýshin, ekonomikamyz ýshin, budje­ti­miz ýshin birneshe qaupi bar.

Birinshisi mynau.

KO mýshelerining arasyndaghy keden tólemderin ózara bólisu shartyna sәikes Resey onyng 87,97 payyzyn iyelendi. Qazaqstangha 7,33 payyz be­rilgen. KO shekara aumaghy men tranzittik jaghdayyn eskersek, osynshama somanyng basym bóligine ie kórshimizding úpayy týgel ekenin bilip qoyynyz! Áriyne, "Belarusiting ózi 4,7 payyzyna ie ghoy" dep daulasatyndar da tabylar. Biraq ol elding jóni bólek: Resey oghan ózining múnayy men gazyn jenildikpen berip jatyr, basqa da tuys­qandyq jaghday jasauda. Qazaqstangha degende onday emeurin sezil­meydi. Onyng ýstine óz basym Resey tarapynan KO iydeyasyn bastaudy basqa emes, mýmkindigi mol Qazaqstan men Qytay shekarasyndaghy keden tólem­derine qol jetkizu dep bilemin! Ke­dendik Klondayk! Búryn biz jinaghan orasan mol tólemder endi "ortaq", yaghny Mәs­keuding qaltasyna ketedi. Bizge 7,33 payyzy qalady.

Aqorda kelisip otyr oghan, men, salyq tóleushi retinde kelise almaymyn!

Osy júrt әli de Keden odaghynyng (KO) el ómirine keltirip jat­qan әri odan keyin de keltirer kesiri men zalalyn týsinbey jatqan siyaqty. El týsinsin, osy odaqtyng el ýshin, ekonomikamyz ýshin, budje­ti­miz ýshin birneshe qaupi bar.

Birinshisi mynau.

KO mýshelerining arasyndaghy keden tólemderin ózara bólisu shartyna sәikes Resey onyng 87,97 payyzyn iyelendi. Qazaqstangha 7,33 payyz be­rilgen. KO shekara aumaghy men tranzittik jaghdayyn eskersek, osynshama somanyng basym bóligine ie kórshimizding úpayy týgel ekenin bilip qoyynyz! Áriyne, "Belarusiting ózi 4,7 payyzyna ie ghoy" dep daulasatyndar da tabylar. Biraq ol elding jóni bólek: Resey oghan ózining múnayy men gazyn jenildikpen berip jatyr, basqa da tuys­qandyq jaghday jasauda. Qazaqstangha degende onday emeurin sezil­meydi. Onyng ýstine óz basym Resey tarapynan KO iydeyasyn bastaudy basqa emes, mýmkindigi mol Qazaqstan men Qytay shekarasyndaghy keden tólem­derine qol jetkizu dep bilemin! Ke­dendik Klondayk! Búryn biz jinaghan orasan mol tólemder endi "ortaq", yaghny Mәs­keuding qaltasyna ketedi. Bizge 7,33 payyzy qalady.

Aqorda kelisip otyr oghan, men, salyq tóleushi retinde kelise almaymyn!

Ekinshi týitkil - tóbeden: ol últtyq dengeyden joghary túrghan KO komiys­siya­syna tireledi. Yaghni, endigi jerde keden (qala berdi, ekonomikanyng basqa da manyzdy) mәselelerin Qazaqstan basybayly ózi emes, Resey men Bela­rusiting mýddelerine qaraylap sheshetin bolady.

Bir nәrseni anyq týsinuimiz kerek: dostyq pen әriptestik turaly jalpylama sózderding ar jaghynda mindetti týrde "últtyq mýdde" degen dýnie bar. Osy komissiyagha kirgen sheneunikter (al onyng basshysy taghy da sol reseylik viyse-premier Shuvalov) eng aldymen óz elining mýddesin algha tartatynyn biluimiz kerek.

Ýshinshi mәsele otandyq tauar óndiru­shi­­ler­ge qatysty. Oppozisiyany aitpaghanda, elimizding shaghyn jәne orta biznesi, biylikting qabaghyna qarasa da, KO iydeyasyna ashyqtan-ashyq qarsy shyghyp otyr emes pe?! Ekonomikalyq derekterge qarasaq, KO tauar óndiretin kәsipkerlerge taza ziyan da, transúlttyq kompaniyalargha - payda.

Mәselen, "janarmay baghasyn KO den­geyi­ne jetkizbesek, bolmaydy!" degen ýkimetimizding "uәjin" qaytesiz! Qazaqstandy múnayy men gazy joq Belarusipen qatar qoygha bolmaydy ghoy! Reseyding ózinde qazir onyng bir litri bir dollar ekenin eskersek, erteng benzin 150 tengeden satylsa, bizding biylikting beti býlk etpes.

Alda Dýniyejýzilik sauda úiymyna kiru maqsaty túr. Ol úiymnyng sharttary belgili. Oghan bizding shaghyn jәne orta biznes, әsirese, auylsharuashylyghy dayyn emes ekeni beseneden belgili. Resey DSÚ qataryna kirip ketti. Sonyng ózinde ol әli de osy úiymmen til tabysa almay jatyr: tiyisti qú­jattargha qol qoysa da, olardy oryndaudan au­laq, mәselen, sol auyl sharuashylyghyna dotasiya beru jaghynan.

Erteng osy problema Qazaqstannyng da basyna týspeydi dep kim aita alady?

Tórtinshi mәselening geosayasy sipaty bar. Jasyratyn eshnәrse joq: býginde ishki ómirde orasan qatelikterge jol berip, memlekettik kapitalizm qúrudyng eng soraqy - oligarhtyq әdi­sinen nәtiyje shyghara almaghan Putin endigi jerde syrtqy arenada "sobirateli zemly rossiyskoy", yaghny búrynghy resey tabanynyng astynda bolghan imperiyany qayta jandandyru iydeyasyn jý­zege asyrmaqshy. Sol arqyly kelesi saylauda óz halqynyng dauysyn jinap almaqshy.

Osy ýlken oiynnyng bir ghana bólshegi bolghanymyzgha da renjiytin retimiz bar ghoy, tipti! Onyng ýstine Kremli KO odan sayyn keneytu oiy bar ekenin ashyq aityp jatyr. Mәselen, Reseymen ortaq shekarasy joq Moldovanyng jaghdayyn alayyq. Kre­mli osy tәuelsiz eldi gazgha 30 payyzdyq jenildik beru arqyly Keden odaghynyng qúramyna shaqyruynyng ózi ne túrady. Sayasi-ekonomikalyq bopsa emes pe? Qazirding ózinde Moldovanyng keybir par­tiyalary Keden odaghyna enuge qarsy referendum ótkizu iydeyasyn kóterip jatyr. Búl da bir es­kerip qoyatyn jayt.

Osynau formada bi­rigu oiy Aqordanyng da týpki oiyna sәikes boluy mýmkin. Alda barsha júrt asygha kýtken postnazarbaev kezeni túr. Ol mejege preziydent qalay jet­pekshi? Óz múragerin er­teng el syrtynda kimder qoldau kerek? Sol qoldaudy ol Kremlige tapsyryp qoyghan joq pa? Mine, KO iydeyasynyng týpkilikti sebebin osydan izdey beriniz...

KO tek qana kedendik tólemmen shektelmeydi, onyng artynda Birynghay ekonomikalyq kenistik jәne Euraziyalyq odaq jobasy túr. KO solardyng ekonomikalyq irge­tasy ispettes.

Osy jobada ornymyz qanday bolmaq? Tәuel­sizdigimizge qanshalyqty núqsan keledi? Erteng Re­seyding qolbalasy bop qalmaymyz ba?

Atam qazaqtyng bir mәtelin jii aitamyz: "qa­ra qytay qaptaghanda sa­ry orys әkendey kóriner" degen. Atalarymyz sol sary orystyng qytaydan da qu bolyp, әljuaz basshylarymyzgha KO iydeyasyn tyqpalap, ótkize alatynyn bilmedi-au osy...

Mine, osy saual tóni­reginde barshamyz oilanatyn kez keldi.

Kýnde әrbir qazaq Tә­uelsizdigimizding taghdyry ne bolatynyn bir sәt eske alyp, onyng ózine de qatysty ekenin sezinui kerek-aq.

Ámirjan Qosanov

"Jas Alash" gazeti

0 pikir