Bile-bilsek, animasiyalyq filim, yaghny mulitfilim myqty iydeologiyalyq qaru. Búl qarudy tiyimdi paydalanghan el әlemdi biyleytin týri bar. Sebebi animasiya bala sanasyn jaulaumen ainalysady. Olay bolsa bizding balalarymyz jat elding iydeologiyasynyng qúrbanyna ainalyp barady. Balalar arasyndaghy qylmystyng oryn aluy, besikten beli shyqpaghan balanyng ata-anasyna qarap anayy sózder aituy siyaqty týrli jaghymsyz jayttar sol sheteldik mulitfilimderding «arqasy» emes dey almaymyz.

Bile-bilsek, animasiyalyq filim, yaghny mulitfilim myqty iydeologiyalyq qaru. Búl qarudy tiyimdi paydalanghan el әlemdi biyleytin týri bar. Sebebi animasiya bala sanasyn jaulaumen ainalysady. Olay bolsa bizding balalarymyz jat elding iydeologiyasynyng qúrbanyna ainalyp barady. Balalar arasyndaghy qylmystyng oryn aluy, besikten beli shyqpaghan balanyng ata-anasyna qarap anayy sózder aituy siyaqty týrli jaghymsyz jayttar sol sheteldik mulitfilimderding «arqasy» emes dey almaymyz.

Búghan basqa emes, ózimiz jol berip qoydyq. Otandyq telearnalarymyz da «ýles qosyp» jatyr. Sebebi olar otandyq mulitfilimderdi kórsetuge qúlyqsyz. Aytar syltaulary otandyq mulitfilim qymbat degenge sayady. Qúday-au, deysiz múndayda, bala bolashaghynan, últ qauipsizdiginen qymbat nәrse bolushy ma edi? 
Búl bizding ghana emes, otandyq animator­lar­dyng janayqayy. Qazaqstan animatorlary qauym­dastyghynyng tóraghasy, rejisser-aniy­mator Batyrhan Dәurenbekovting aituynsha, qazirgi tanda memleket qoldauymen kinoiyn­dustriya damyp kele jatqanymen, animasiya salasy kenje qaldy. Sonyng saldarynan balalargha arnalghan mulitfilimder az týsirilip jatyr. Balalar shetelding shaldyr-shatpaq dýniyesin kórip әure. 
«IYdeologiyalyq túrghydan alghanda anima­siyalyq filimderding bala tәrbiyesinde manyzy zor. Al býgingi kýni óskeleng úrpaq shetel tuyn­dylaryn kórip ósip keledi. Olar bolmysymyzgha jat, salt-dәstýrimizge kereghar dýniyeler ghoy» deydi qauymdastyq tóraghasy. 
Búghan animasiyany damytugha jetkilikti dengeyde kónilding bólinbeui sebep boluda. Endi kýni keshe ghana qúrylghan Qazaqstan anima­tor­lar qauymdastyghy osy mәselege qogham nazaryn audarudy maqsat etip otyr. «Jalghyzdyng ýni shyqpas, jayaudyng shany shyqpas» degendi týsingen bolsa kerek, elimizdegi on shaqty animasiyalyq jekemenshik studiyalar bir úiymnyng astyna birigip, resmy sayttaryn ashyp, qogham pikirin de eskerip әreket etuge beldi bekem baylady. Olar animasiyalyq filimderge kózqarasyn ózgertip, siresken múzdyng kýbesi sógilip, memleket otandyq mulitfilim­der­den qarjy ayamasa, últtyq tuyndylardy tu­ghyzugha saqaday-saymyz deydi.

«Qazir Qytay, Japoniya, Fransiya, Germaniya siyaqty elder búl salagha stra­tegiyalyq túrghyda mәn berip otyr. Al kórshi Resey memleketi osy jyly aniy­masiya salasyna 300 mln dollar kóleminde qarjy bóldi. Bizding elde de osynday qol­dau kórsetilse deymiz. Bizde sapaly mulit­filimder jasaytyn mamandar, anima­torlar barshylyq. Olardyng kópshiligi qol­dau bolmaghandyqtan, mýmkindikterin iske asyra almay, basqa salalarda jýr. Sol mamandardyng jetistikterin elimiz­ding bolashaghy - balalarymyzdyng tәr­biyesine júmyldyruymyz kerek» deydi B.Dәu­ren­bekov. 
Alayda otandyq mulitfilimderding sapasy syn kótermeydi, úiqyndy kel­tiredi, dublyajy tartymsyz degen pikir de joq emes. Biraq songhy jyldary anima­siya salasy ayaghynan túrghanyn aituy­myz kerek. Sapaly filimder sapqa qosylyp jatyr. Alayda sol mulitfilimderdi otan­dyq telearnalar kórsetkisi kelmeytin kórinedi. «Olar «Tom men Djerriy», «Spanch Bobty» kórsetedi. Osynau bir týsiniksiz júmsaq ysqysh, dúrysy qúby­jyq barlyq últ úrpaghynyng ýlgi tútar bey­nesine ainaldy. Búl mulitfilimdi ba­lalargha kórsetuge shekteu qoi qajet» dey­di animator Aday Ábildinov. Onyng pikirinshe, qazaq foliklory «Disney», «Dreamworks Animation», «Marvel» kiy­no­studiyalarynyng taspalarynda joq bire­gey әri barynsha qyzyqty beynelerge bay. Ol keyipkerlerdi batystyq stereotipti basyp tastaytynday qyzyqty etip beruge bolady. 
Ras, animasiya iynemen qúdyq qaz­ghan­day auyr enbek, sekundyna 24 suret sa­lynuy kerek. Endi esepteniz, bir miy­nut­ta 60 sekund bar, al 10 minutta 600 se­kund bo­lady. Sol 10 minuttyq mulit­filim ýshin 14400 suret salynuy kerek. Osyn­day qajyrly enbekpen tughan tuyn­dyny telearnalargha kimning tegin bergisi keledi deysiz? «Sondyqtan olar biz úsyn­ghan baghadan bes ese arzan shetelding mulit­filimderin alady. Onda da prokatynyng merzimi әldeqashan ótip ketken ortan­qol dýniyelerin alady. Atyn aitpay-aq qoyayyn, maghan bir telearnanyng basshysy «Tom men djeri» mulitfilimining bir jyldyq seriyasyn 7 myng tengege satyp aldyq dedi. Áriyne, biz Uolt disneymen ta­lasa almaymyz, biraq sol Uolt disneyding qoymasynda shang basyp jatqan filimdi kórsetuden útarymyz ne?» deydi Ba­tyr­han Dәurenbekov. Onyng aituynsha, Qytay memleketi ózge elding mulitfilim­derin elge engizuge tyiym salghan. Al bizding ba­la­larymyz ýshin «Shrek», «Spanch Bob», «Bet­men», «Órmekshi adam», «Kung Fu Panda» әldeqashan iydealgha ainalyp ketti. Olardan Er Tóstik, Tolaghay turaly sú­rasang mýdirip qalatyny da sodan. 
«Bәrimiz de bala boldyq. Kenes za­ma­nyndaghy mulitfilimderdi kórip óstik. Ol mulitfilimderde aq pen qaranyng kýre­sinde qashanda aq jenip shyghady, sodan da bolar sol zamanda patriottar tәrbiye­lendi. Biz memleket basshylaryna osyny jetkizgimiz keledi, bala bolashaghymyz desek, animasiya salasyn damytuymyz ke­rek. Bir saghattyq mulitfilimmen-aq tú­tas buyndy tәrbiyeleuge bolady», - deydi B.Dәurenbekov. 
T.Jýrgenov atyndaghy óner akademiya­sy animasiya kafedrasynyng mengerushisi Qayyrghaly Qasymovtyng el Ýkimetining qazaq animasiyasyna kómek beretin kezi tudy dep sanaydy. «Memleket ekonomika­syn bir jýiege qoyyp alghansha ózimizshe әreket jasadyq, al endi memleketting qa­zaq mulitfilimine qoldau kórsetu arqyly qazaq balasyna kónil bóletin kezi jetti. Bizding qazaq ertegileri men foliklorynda balany qalay tәrbiyeleu kerek ekeni ja­zylyp túr. Biz mulitfilimderge sol dý­niyelerdi negiz etip alsaq ta jetip ja­tyr. Sonymen qatar balalar jazushy­lary men dramaturgterdi tartqymyz ke­ledi» deydi ol. 
Ayta keteyik, juyrda «Saq» kinostu­diyasy jazushy Sәule Dosjanovanyng «May­maqqaz» atty ssenariyine mulit­filim jasap shyqty. Ssenariy avtory mulitfilimge nemerem arqyly keldim deydi. «Bizde balalar әdebiyeti kenje qa­lyp otyr. Balalardy dúrys tәrbiyeleu ýshin jaqsy mulitfilimder týsirilui ke­rek. Ýidegi bala kóz ashqannan telediy­dar­dyng aldynan shyqpaydy. Soghan jaq­sy mulitfilim kerek, búghan jazushy­lar da atsalysuy tiyis» degen pikirin aitty S.Dos­janova. 
Bizding týsingenimiz, animasiya salasy­na qarjylay qoldau bolsa, jetip jatyr. Sonyng bir mysaly, «Qazaqfilimnin» tapsyrysy boyynsha «Saq» kinostudiyasy týsirgen «Qoshqar men teke» animasiyalyq filimi. Býginde búl filimning muzykasy balalardyng úyaly telefondarynda jýr. Mine, dәl osy kinostudiya jylyna 15 miy­nuttyq 10-15 mulitfilim shygharugha qau­qarly. Alayda tapsyrystyng azdyghynan jylyna eki-aq mulitfilim shygharuda. 
Animatorlar 1 saghattyq mulitfilim­der jasaghysy kelgenimen, oghan jeke studiyalardyng aqshasy jetpeydi eken. Son­dyqtan memleketten qoldau kýtedi. Olardyng esebinshe, ortasha sapadaghy 1 saghattyq jaqsy mulitfilimge 5 mln dol­lar kerek eken. Osy tústa aita keter­ligi, memleket qoldauymen jasalyp jatyr degen «Er Tóstik» animasiyalyq filimining ekrangha qashan shyghary belgisiz kórinedi. 2010 jyly qolgha alynghan búl joba ary ketse bir jarym jylda ekrangha shyghady dep edi. Alayda arada ýsh jylgha tayau uaqyt ótti, Er Tóstikti ekrannan kóre almay otyrmyz. Al jekemenshik studiyalar sol filimdi 1-aq jylda jasap berer edik degendi aitady. 
Aytqanda, animator Aday Ábildinov týsirgen «Anshy» mulitfilimi 2010 jy­ly Resey men Ukraina birigip ótkizetin «KROK» festivalinde maytalman anima­torlardyng ong baghasyn alypty. Búl fes­tivalige songhy 20 jylda birinshi ret qa­tysqan osy filim bolypty. Al byltyr atalghan tuyndy «Bastau» festivalinde bas jýldeni jenip alghan. Eng qyzyghy, shet­el moyyndap, jýlde alghan mulitfilimdi bizding telearnalar kórsetkisi kelmeydi. Sonyng saldarynan balalarymyz dema­lys sayyn shetelding mulitfilimderine telmiruge mәjbýr. Sonda bizding tele­ar­nalar qay elge qyzmet etedi?! 
Animatorlar qauymdastyghy memle­ketten qoldau kerek degenimen, qolda­rynda qazaq animasiya salasyn damytugha baghyt­talghan qanday da bir júmys jospar­lary joq bolyp shyqty. Ózek jarghan mәse­lelerin de әli kýnge birde-bir depu­tatqa aityp kórmegen. Búl mindetti bas­pasóz-mәs­lihatyna kelgen BAQ ókilderine ysyra saldy. Al bizdinshe, animasiya sa­lasyn damytu mәselesi «Aqparatty Qa­zaqstan -2020» baghdarlamasyn talqy­laugha úsynyluy kerek sekildi. Sebebi atal­ghan baghdarlamany talqylau kezinde qazkontent mәselesi de ótkir kóterilgen bolatyn. Sol mәseleni sheshuge anima­tor­lar da tartylsa, qos taraptyng da qala­-ghany jýzege asar ma edi?.. 

Halima BÚQARQYZY

Astana

"Ayqyn" gazeti