Beysenbi, 18 Sәuir 2024
Janalyqtar 3626 0 pikir 27 Qyrkýiek, 2012 saghat 06:58

Saghat Jýsip. Ruhany asharshylyq jýzege asyrghandar. Olar kimder?

Biyl elimizde kenes zamanynda, bolishevikter qoldan jasap qazaqty qyrghyngha úshyratqan Úly asharshylyqtyng 80 jyldyghyn atap óttik. Biraq osy zúlmat pen nәubattar jayly jalpylap qana aitamyz da, al olardyng naqty oryndaushylary men úiymdastyrushylary, kósemderi men jetekshilerine kelgende auyz ashpaymyz. Mәskeudi ghana qarghaymyz, Mәskeu jibergen Goloshekiyn, Mirzoyan siyaqtylardan asyp kete almay jýrmiz. Qazaq dalasynda jasandy jýrgizilgen Úly jútpen qatar, soghan layyq ruhany asharshylyq ta qatar úiymdastyryldy.  Ruhany asharshylyghymyzdyn  bastauynda bolghandar jayly, aitalyq, Eltay Ernazarov, Qúramysov siyaqtylargha kelgende nege kibirtikteymiz? "Ol kisilerdi  jamandaugha qalay auzymyz barady, birimizding auylymyzdan,  ekinshimizding  ruymyzdan, ýshinshimizding jerlesimiz emes pe" deytinderdin  kónilderine osy kezge deyin qarap kelsek te,  "aqiqat bәrinen de joghary" túr emes pe. Osy túrghydan alghanda qazaqtyng qos asharshylyghynyng bastauynda bolghan keyipkerleri men geroylary keshegi jәne býgingi tarihymyzda jetip jatyr. Olar jayly halyq auzynda qalghan әngimeler de jeterlik, kuәleri de barshylyq. Qazaqtyng basyna týsken nәubattaryna múryndyq bolghan basshylary men atqa minerleri jayly da ashyq aitatyn mezgil jetse kerek.  Mәsele  -   olardy jamandauda nemese qaralauda emes bolsa kerek...

Biyl elimizde kenes zamanynda, bolishevikter qoldan jasap qazaqty qyrghyngha úshyratqan Úly asharshylyqtyng 80 jyldyghyn atap óttik. Biraq osy zúlmat pen nәubattar jayly jalpylap qana aitamyz da, al olardyng naqty oryndaushylary men úiymdastyrushylary, kósemderi men jetekshilerine kelgende auyz ashpaymyz. Mәskeudi ghana qarghaymyz, Mәskeu jibergen Goloshekiyn, Mirzoyan siyaqtylardan asyp kete almay jýrmiz. Qazaq dalasynda jasandy jýrgizilgen Úly jútpen qatar, soghan layyq ruhany asharshylyq ta qatar úiymdastyryldy.  Ruhany asharshylyghymyzdyn  bastauynda bolghandar jayly, aitalyq, Eltay Ernazarov, Qúramysov siyaqtylargha kelgende nege kibirtikteymiz? "Ol kisilerdi  jamandaugha qalay auzymyz barady, birimizding auylymyzdan,  ekinshimizding  ruymyzdan, ýshinshimizding jerlesimiz emes pe" deytinderdin  kónilderine osy kezge deyin qarap kelsek te,  "aqiqat bәrinen de joghary" túr emes pe. Osy túrghydan alghanda qazaqtyng qos asharshylyghynyng bastauynda bolghan keyipkerleri men geroylary keshegi jәne býgingi tarihymyzda jetip jatyr. Olar jayly halyq auzynda qalghan әngimeler de jeterlik, kuәleri de barshylyq. Qazaqtyng basyna týsken nәubattaryna múryndyq bolghan basshylary men atqa minerleri jayly da ashyq aitatyn mezgil jetse kerek.  Mәsele  -   olardy jamandauda nemese qaralauda emes bolsa kerek...

Solardyng biri, QazSIYK-tin (Qazaqstan Ortalyq Atqaru Komiyteti) basshysy bolghan Eltay Ernazarov sauaty tómen, qazaqtyng ruhany qúndylyqtary men baylyghy, tarihy týgil ózi ósken auylynyng arghy bergisin jetik bilmeytin qara dýrsindeu adam bolsa kerek. Osynday adam qalaysha QazSIYK-ting tóraghasy bolghan deysiz ghoy. Ol jayly el auzynda mynaday әngime qalghan.

Qazaqstannyng astanasy Orynbor bolyp túrghan kezde jalpyrespublikalyq qúryltay ótip QazSIYK-ting tóraghasyn saylamaqshy bolady. Biraq qúryltay barysynda eki myqty top  biylikke óz adamyn saylamaqshy bolyp birin biri jene almaydy, eki jaq ymyragha kelmey әbden tityqtap sharshaydy. Sonda beytarap bir kisi  túryp:

- Joldastar, biz bolsaq deni kedeyden túratyn Kenes ýkimetin qúrdyq. Myna Eltay  -  kedeyding ishindegi siniri shyqqan kedey, basy taz desender - taz, sauatsyz desender  -  sauatsyz. Meninshe, tóraghagha osydan qolayly adam joq, - dep elding ortasynda qalghyp-mýlgip otyrghan Ernazarovty sausaghymen kórsetedi. Bir-birin biylik basyna jibermeudi maqsat etip, bir-birimen tiresip, qasarysyp otyrghandar, meyli, qarsy jaqtyng adamy ótpese boldy degen pighylmen tegistey  Eltaygha dauys berip saylapty. Sýitip býkil qazaq halqynyng taghdyryn sheshetin sheshushi kezende eldi basqarudy Ernazarovqa tapsyrypty.

Bir joly  Eltay Ernazarov Almatydan shyqqan poyyzben Qyzylordagha jol tartsa kerek. Eltaydy jarty patsha sanaytyn Shymkentting ash-jalanash, әbden taryqqan el-júrty, ishinde aghayyn-tuystary, búrynghy kórshi-qolandary da bolypty. Osy habardy estisimen jaghdayymyzdy aitayyq, jәrdem súrayyq degen oimen jayau-jalpylap vokzal basyna jetken. Eltay alghashqyda ózin tosqan halyqpen didarlasugha niyeti bolyp, biraq antalaghan eldi kórip, ol oiynan qaytypty. Tek vagonnyng tamburyna ghana shyghady. Osyny kýtip túrghan halyq:

- Eltay tóre, ashpyz!

- Bosyp ketuge ainaldyq!

- Qyrylyp jatyrmyz. Bir shapaghatynyzdy tiygiziniz - desip shulap qoya beredi.

Sonda basyna susar bórik kiygen etjendi Eltay qolyn joghary kóterip:

- Joldastar, - deydi. Qaytse de tughan jeri emes pe, tórening yqylasy týsip, jarylqar degen oimen halyq siltidey tynady.

- Joldastar, - deydi ol taghy da. Joldastar! Plan, plan, plan. - dep ýsh qaytara dauystaydy da, esikti tars jabady.

Joqshylyqtyng qyspaghyna týsip, taryqqan jerlesterimen, tipti ózining aghayyn-tughandarymen jóndi tildesuge jaramaghan basshynyng barsha qazaqqa jýrek jyluy qaydan jetsin. Mýmkin eger basqa sauattylau, qayyrymdylau adam  onyng ornyna tóragha bolghanda qazaqtyng basyna týsken sol kezdegi nәubattyng zardaby azdau, jenildeu bolar ma edi"!?

Eltay Ernazarovqa baylanysty taghy bir әngimeni araldyq Núrbay Jýsip bylay әngimeleydi: - Birde Tashkentten qaytyp kele jatyp Janabay Sәlimbaev degen mening jaqynymnyng tuys qaryndasy Shekerden shay iship attanghan edim. Sol jigitting әkesi  -  Tasbau. Tasbaudyng әkesi Sәlimbay degen qariya 96 jasynda qaytys boldy. Eltay Ernazarov joq-jitikteu kezinde sol Sәlimbay aqsaqaldyng jaqsylyghyn óte kóp kóripti.

Ernazarov QazSIYK-ting tóraghasy bolyp saylanghan song audan basshysy Tasbaudy shaqyryp alyp:

- Eltay aghamyzgha dúghay-dúghay sәlem aitynyz, kórshi audanda bir traktor bar, al bizde joq. Jer jyrta almay, qor bolyp otyrmyz. Tughan audany ghoy, bizge de bir traktor bergizsin, - dep ony Eltay Ernazarovqa júmsaydy. Tasbau birden tóraghanyng ýiine baryp týsedi. Áyeli quanyp qarsy alady. Shýiirkelesip biraz otyrghan son, Eltay da qyzmetinen oralypty. Tasbaudy jaqtyrmay, qol úshyn әzer ghana úsynypty. Áyeli qatty ynghaysyzdanyp:

- Eltay-au, kelip otyrghan  -  atamnyng balasy ghoy, qalaysha tanymay qaldyn? Osylardan kórgen jaqsylyqty úmytsaq, Qúdaydy da úmytarmyz. Eng bolmasa, jóndep aman-saulyq súraspaysyng ba? - deydi kýieuine.

Eltay sonda: - IYә, shal aman ba? Erteng júmys óte qauyrt bolghaly túr, demaluym kerek, - dep ishki bólmege óte shyghypty.

Áriyne, múnday el basqarghan qaradýrsin, qayyrsyz adamnyng sol kezderi qazaqty basyna týsken zúlmat pen nәubetten qútqarmaq týgil, sol zúlmattardy eselendirip jibereri anyq edi.

.... Eltay Ernazarovtyng qyzmetten týsetindigin estigen kezde qoyghan birinshi súraghy:

-  Mashinam ózimde qala ma?  -  bopty...

*   *     *

Áriyne, ruhany asharshylyghymyzdyng bastauynda   Elekeng siyaqty sauaty tómen  kisiler ghana túrdy, ol zaman keshe bolyp, endi kelmeske ketti  desek qatty qatelesemiz. Onyng bastauynda túrghandardyng arasynda sauattylary da, sauatsyzdary da jetedi. Mysaly, otyzynshy jyldary birin biri ústap bergen aqyn-jazushylarymyzdy qalaysha sauatsyz dep aita alamyz. Qazaqtyng ruhany asharshylyghynyng bastauynda túrghan sol kezdegi "Sosialidy Qazaqstandy" aitsaq ta jetip jatyr emes pe?! Ruhany asharshylyq qazir de jalghasuda. "Seni jiyrma bes jyl kýttim" dep Kolbindi qúshaqtaghan Áljappar aghamyzdy, keshe ghana Chelah jayly pikir aityp,  "sirә, búl mәselening basty kinәsi  - onyng qazaqtildilerding ortasynda qalyp qongy bolsa kerek" dep qazaq tiline kýmәn artyp topshylaghan Oljasty, taghy basqalardy ruhany asharshylyqtyng jalghasy dep qalay aitpasqa.

«Abai.kz»

0 pikir