Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Janalyqtar 5372 0 pikir 19 Shilde, 2012 saghat 08:32

Sәken Aldashbaev. Anyzaqtaghy ahundar

Kiyeli Syr boyynda 30-gha tarta ahun ómir sýrip, óz ilimderining jemisin sepken eken. O dýniyege barghan jabylmaytyn ýsh amal dәpterining biri sening tәrbiyelegen shәkirtinnen týsetin sauap dese ol alymdardyng qabirine әli de núr qúiylyp jatqan bolar. Óitkeni olar aldyna kelgen alymdy balanyng aghymyn qayyrghan joq. Alayda Kenestik sayasattyng kýrzisi olar jaqqan shyraq birjola óshirip tastady. Ol soqqynyng qatty bolghany sonsha әli de sol ahundardy maqtan etip aitugha qúlyqsyz etude.

Al endi sol ahun degen kim? Qysqa ghana aitatyn bolsaq alymdardan qol alyp (ikzam) әr salanyng ghalymy, aghartushysy atanyp, eldi ruhany damytyp, sauat berip, haq dinimizding qaynar kózine ainalghan jan.  Alayda, býgindegi zertteushi - ghalymdarymyz osy qasiyetti jandar - ahundar turaly zertteu júmystaryn kesheuildetip keledi. Olardy zerttep, qasiyetterin pash etip jatqan oqushy men ústazdar da kóp emes. Sondyqtan bolar ahundar jayly estelikter anyzgha ainalyp, kóp búrmalanugha úshyrap bara jatyr. Yaghny ahundardyng auyly anyzaqta qalyp bara jatqanday. Olardyng qasynda Kenes zamanynda bir jerde basshy, diyrektor, raykom bolghan adamdardyng kitaby kóp. Al sol kitaptyng syrtqy qúny qomaqty bolghanmen ishinde ilip alar dәnene tappaysyn. Sonyng ornyna nege ahunder men babalar jóninde kóptep kitaptar shygharmasqa? Óitkeni olardyng bar ghúmyry ýlgi emes pe?

Kiyeli Syr boyynda 30-gha tarta ahun ómir sýrip, óz ilimderining jemisin sepken eken. O dýniyege barghan jabylmaytyn ýsh amal dәpterining biri sening tәrbiyelegen shәkirtinnen týsetin sauap dese ol alymdardyng qabirine әli de núr qúiylyp jatqan bolar. Óitkeni olar aldyna kelgen alymdy balanyng aghymyn qayyrghan joq. Alayda Kenestik sayasattyng kýrzisi olar jaqqan shyraq birjola óshirip tastady. Ol soqqynyng qatty bolghany sonsha әli de sol ahundardy maqtan etip aitugha qúlyqsyz etude.

Al endi sol ahun degen kim? Qysqa ghana aitatyn bolsaq alymdardan qol alyp (ikzam) әr salanyng ghalymy, aghartushysy atanyp, eldi ruhany damytyp, sauat berip, haq dinimizding qaynar kózine ainalghan jan.  Alayda, býgindegi zertteushi - ghalymdarymyz osy qasiyetti jandar - ahundar turaly zertteu júmystaryn kesheuildetip keledi. Olardy zerttep, qasiyetterin pash etip jatqan oqushy men ústazdar da kóp emes. Sondyqtan bolar ahundar jayly estelikter anyzgha ainalyp, kóp búrmalanugha úshyrap bara jatyr. Yaghny ahundardyng auyly anyzaqta qalyp bara jatqanday. Olardyng qasynda Kenes zamanynda bir jerde basshy, diyrektor, raykom bolghan adamdardyng kitaby kóp. Al sol kitaptyng syrtqy qúny qomaqty bolghanmen ishinde ilip alar dәnene tappaysyn. Sonyng ornyna nege ahunder men babalar jóninde kóptep kitaptar shygharmasqa? Óitkeni olardyng bar ghúmyry ýlgi emes pe?

Mәselen  "Qaljan ahun" atty ómirbayandyq kitapta ahunnyng nemeresi Shamsiya Qaljanova: "Ahun degenimiz sóz sheberi jәne zanger" dep týsinik bergen. Al ony endi bireuleri "dinimizdi nasihattaushy, aghartushy" deydi. Esimderi elge keninen tanymal Oraz - Múhamed ahun, Qaljan ahun,  aghayyndy Qojabay jәne Aldashbay, Dәuletnazar men   Sayypnazar, Toqsanbay, Núrmúhamed (Tapal) ahundardyng enbekteri men diny tújyrymdary ókinishke qaray býgingi kýnge jetken joq. Repressiyanyng zúlmaty aldymen osynday qasiyetti jandargha tiydi. Nәubet jyldary qughyngha aldymen sauatty moldalar ilindi.  Tipti sol kenestik zamannyng kesir sayasatynyng saldarynan ahun, ishan-moldalardyng atyn atay da almadyq. Olardyng ónegeli isteri men ghibratty ómiri turaly, sonday - aq  qúndy enbekterin oqyp, bile almadyq. Biraq "Ornynda bar onalar" degendey  eki-ýsh jyldan beri elimiz boyynsha 9 - synyp oqushylary ýshin "Din negizderi" atty fakulitativtik dintanu sabaghy engizilip otyr. "Ketkenim kelip, kemtigim toldy" degen de osy shyghar. Degenmen tarihshylarymyz osy dintanu sabaqtarynda shәkirtterge әlemge taralghan 4 din turaly ghana jalpylama aityp qoymay,  esimderi elge keninen tanymal  din iyelerining ónegeli ómiri men ghibratty isteri turaly sabaqtarda keninen aitylsa núr ýstine núr bolar edi.

Mysaly, sonyng biri esimi elge belgili - Azamatúly Myrzabay ahun. Ol el ishinde bedeldi, syily bolghany sonsha aldynan eshkim kese ótpeytin bolghan. Óte bilimdi Myrzabay ahunnyng aldynda tóselip sóilep ketu ekining birining qolynan kelmese kerek. Osynday el ishinde mysy artqan ahunnyng bir kýni Búhara qalasynda medresede oqyp jatqan balasy tughan elinen jyraqta mezgilsiz dýnie salady. Eski qazaq saltynda, yaghny qazaq halqynyng dәstýrli әdetinde kisi ólgende, onyng artynda qalghan eng jaqyn adamyna joldas - joralarynyng baryp, jýz kórisip, kónil aitu salty bar. Múndayda kónil aitu, júbatu sózderdi elge bedeldi, sózge sheshen bir adam ghana bastap, basqalary sony qostap, kónil aitady. Estirtude qayghy ýstindegi kisige sýieu bolatyn, kónil aityp kisini júbatatyn sózder boluy tiyis. Ony kóbine túspal sózdermen bastaytyn bolghan. Áriyne ahungha  búl qaraly habardy jetkizu jay ghana júmys emes. Aqyldasyp, kenesip, jan-jaqqa adam jiberip Myrzabay ahungha osy qayghyly qazany estirtuge aghayynnyng jaqsysy men jaysanynan - Tabyn Qaljan ahun Bólekbayúly, Qayqy batyr jәne Aldanazar by sekildi elge syily azamattar attanady.

"Qol bastaudan top aldynda sóz bastau qiyn"  degendey Myrzabay ahungha "Qazany qaysysymyz estirtkenimiz jón?" - dep jolay kenesedi. Sonyng ishindegi Tabyn Qaljan ahun (Qalmúhamed) Bólekbayúly músylmansha oquy óte joghary, oi-órisi ken, aqyl-parasaty biyik adam bolghan. Ol 27 jasynda Búhara -Shәriptegi әigili (Miyr-Arab) Kógeltash medresesining zang fakulitetin ýzdik bitirip "ishan" jәne oghan qosymsha "ahun" ataghyn alyp shyqqan adam bolatyn. Sondyqtan saparlas serikteri oghan:

- Búl sharuany sizding estirtkeniniz dúrys bolar edi, - deydi.

Sonda Qaljan ahun:

- "Jýirikti jýirik kórgende ayaghy typyrlaydy" degen bar.Osy joly mening retim emes,- deydi Myrzabay ahungha qazany estirtuden bas tartyp, Qaljan ahun janyndaghy Qayqy batyrgha súrauly jýzben qarasypty. Sonda Qayqy batyr:

- Meni qaptaghan qalyng jaugha qarsy júmsa, biraq estirtuding atay kórme, - dep kesip aitady.

Sóitip ýsheui ózara aqyldasa kelip, búl sharuany Aldanazar by óz moynyna alypty. Búlar Myrzabay ahunnyng auylyna kelip, auyl -aymaq, mal - jannyng amandyghyn qysqasha súrasqannan keyin ahunnyng ýiine kiredi de, jayghasyp otyrghan song Aldanazar by әngimeni bastaydy:

- Taqsyr, Allanyng isine shýkirshilik qay payghambardan qalyp edi?-deydi? Sonda Myrzabay ahun:

- Shýkirshilik Dәuit payghambardan qalghan.

- Sabyrlylyq qay payghambardan qalyp edi?

- Sabyrlylyq Ayp payghambarymyzdan qalyp edi.

- Taqsyr, endi sizge qoyar songhy saualym bar. "Sheyit" degen sózding maghynasyn týsindirip berinizshi, - deydi aqyl-parasaty mol by Aldanazar.

- "Sheyit" dep Allanyng búiryghymen tughan eli  tughan halqy ýshin aq ólimge basyn tikken nemese tosynnan kelgen apattan el-júrtyn qorghauda qaza bolghandardy aitady. Sonday-aq osy topqa bilim jolynda tughan jerinen jyraqta jýrip, mert bolghandar da jatady,- depti Myrzabay ahun.

- Tóreleginizge qúldyq, taqsyr. Bilim jolynda jýrgen úlynyz Búhara-Shәrip qalasynda mezgilsiz qaza boldy. Alla aqyryn bersin, - degen Aldanazar by kópshilik atynan Myrzabay ahungha kónil aityp,  ornynan túryp kórisipti.

Ýmit kýtken úlynyng dýniyeden jastay ketui әke ýshin orny tolmas qayghy. Suyq habar tóbesinen jay týskendey әser etken Myrzabay ahun úzaq uaqyt ýnsiz otyryp qalypty. Eki kózinen eriksiz sorghalap aqqan qayghy jasy ahunnyng betin juyp ketse kerek. Sonda aghayynnyng atynan kónil aitushylardy bastap kelgen biy:

- Ua, taqsyr, Dәuit payghambar otyz úlynan bir sәtte airylghanda Allagha shýkirshilik etip, sabyr oilaghanyn óziniz jana ghana aityp ediniz ghoy. Sabyr etiniz, - -degende:

- Ua, elding iygi jaqsylary! Keshirim ótinemin. Adamnyng tәni topyraqtan jaralmap pa edi? Sol topyraqty topan su búzyp, erkimnen airylyp qalyp otyrghanym ghoy, - dep jauap bergen eken ahun.

Osy jalghyz auyz jauaptyng ózinen-aq el arasynda biyik bedelge ie bolghan Myrzabay ahunnyng sabyr iyesi ghana emes, ahun degen atyna layyq sózge sheber, adamgershiligi joghary, biyik parasat iyesi ekeni kórinip túr. Mine ahunnyng nemeresi Shamsiya Qaljanova aitqanday "Ahun degenimiz sóz sheberi" degenin osydan angharugha bolady. El ishinde aty shyqqan ghúlama, ilimdi Ahundardyng múnday ghibratty sózderi el arasynda kóbine tek auyzsha týrde aitylyp jýr. Jazylghan jaghdayda da oqulyq kitaptargha kirmey qalyp qoyda. Din iyelerining ónegeli ómiri men aghartushylyq qyzmetteri turaly  býgingi jas úrpaqqa aityp otyru, nasihattau jaghy kemshin týsip jatqany jasyryn emes. Osyny kesteli týrde jýzege asyrsa óskeleng úrpaq  imandylyqqa, adamgershilikke qatysty әngimelerdi sanasyna sinirip óser edi.

Sondyqtan din iyeleri ghúlamalarymyzdy úlyqtap, olardyng taza, tura jolyn nasihattap boylaryndaghy adaldyqty úrpaq sanasyna siniru kerek. Din dese tóbe shashy tik túratyndargha aitarym Elbasynyng ózi ata-saltymyz ben dinimizdi qúrmetteu kerek ekenin aitty. Al basqalay qisyq pikirge beyim oqyrmandargha atarym Allahtyng aq adal jolyn ústanghan jandar qúrmeti ýshin sol jerlerge núr tógilip túrady eken. Sondyqtan Allagha jaqyn adamdardyng ýrmetinen qorqynyzdar da, qara halyq ishinen tolghamdy oy qozghaghandardy keketip múqatpay, kemshiligin tapqandaryng jariya salyp bәlsinbey, hangha qarap sóilegen Búqarday «kemshin jerin biylikke aityndar» aghayyn!

«Abay-aqparat»

0 pikir