Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 4131 0 pikir 31 Mamyr, 2012 saghat 11:41

16 jol óleni ýshin 18 jyl azapta bolghan

Belgili óner qayratkeri, akter, aqyn, Qazaqstannyng halyq artiysi Shahan Musinning (1913 - 1999) qiyrdaghy Kolymada ótken auyr azapty taghdyry, sonda da saghynyng synbaghany, seksen alty jas ghúmyr keship, ónerdegi, ómirdegi óz biyigin baghyndyryp ketkeni kimdi de bolsa tandandyrghanday.

Belgili óner qayratkeri, akter, aqyn, Qazaqstannyng halyq artiysi Shahan Musinning (1913 - 1999) qiyrdaghy Kolymada ótken auyr azapty taghdyry, sonda da saghynyng synbaghany, seksen alty jas ghúmyr keship, ónerdegi, ómirdegi óz biyigin baghyndyryp ketkeni kimdi de bolsa tandandyrghanday.

Shahang turaly qalam terbeu oiymyzda joq túghyn. Qaybir kýni redaksiyamyzgha kelgen Múrat Isin degen әskery zey­netker aqsaqal týrtki boldy. Kó­zinde qara kózildirik, tip-tik, qiy­myly shiraq, syptay bop kiyin­gen Múrat aqsaqaldyng sek­sen jasta ekenine, ózi aitpasa, senuiniz qiyn. Úzaq jyldar elimizding syrtqy barlau qyz­metinde enbek etken. Qysqasy, qatang tәrtipke baghynyp ósken, bet-әlpetin búljytpay ústay­tyn әskery adam ekeni birden angharylady. Áytse de ishtey tolqyp, tolghanyp kelgenin anghardyq. Ony anghartqan - bizding sezimtaldyghymyz emes, búl kisining aqynjandylyghy. Óleng jazady eken. «Týsime Shahan agha kirdi» dep, oqushy dәpterine jazylghan otyz shumaq ólenin úsyndy:
Oqydyng ba sen Shahannyng nәzik,
múndy jyrlaryn?
Úgha aldyng ba tar qapastan
shertken sherli syrlaryn?
Bayqadyng ba boyyndaghy әrtýrli
óner qyrlaryn?
Azamattyq ar-úyatyn joghary
ústap túrghanyn?!.
Osylay bastalatyn úzaq óleninde órshil óner iyesining azapty ghúmyryn syrly sózder­men әdemi óre bilgen aghamyz «men aqyn emespin ghoy» dep kishi­peyildilik tanytty. Áskery joldy emes, aqyndyqty shyn­dap qughanday bolsa, biraz jerge shapqanday eken-au dedik.
Múrat aqsaqal Shahan Mu­siyn­men biri - agha, biri - ini bo­­lyp, әri jerles, әri ruhtas re­tinde sәlemi týzu bolypty. «Múnday kisi turaly mindetti týrde jazu kerek!» dep, «Arys» baspasynan shyqqan «Ólen. Ómir. Óner» atty Shahan Mu­sinning jyrlary men jazba­lary, ol kisi turaly estelikter, ólen-arnaular jiy­naqtalghan kitapty qolyma ústatty.

* * *
Shahan Musinning «May­lyqara» («Narkomgha hat») degen túnghysh óleni 1932 jyly tereng tebirenisten, kýiinishten tughan. Búl turaly ol esteliginde «Sol kýnderi Maylyqaragha bara jatyp, qaytyp kele jatyp, ta­qyr joldyng birde ong jaghyn­da, birde sol jaghynda, keyde jaqyn, keyde alys, aidalada әr jerde, azyp-tozyp, ashtan ólip, irip-shirip, qargha-qúzghyngha jem bolyp jatqan azamattardyng ólim­tigin myna men sorly óz kózim­men kórdim» deydi. Sóitip, osy 16 jol óleni ýshin 18 jyl aidauda bolady. Eng alghash 1936 jyly týrmege qamalady. Kóp ótpey, Qiyr Shyghystaghy «Ko­lymadan» bir-aq shyghady. Sol jerde on jyl auyr azapty ai­dauda bolyp, 1946 jyly tughan jerine oralyp, búryn ózi iste­gen Semey teatryna ornalasady. 1948 jyly taghy da ústalyp, Sibir ólkesine mәngi baqy jer audarylady. Kolymada ashtyq­tan ýsh ret isinip, ýsh ret ólim auzynan qalady. «Ashtan isine bastadym. Jalpy, isik degenge sausaghyndy bassan, shúnqyr payda bolady da, sausaqty alghan son, shúnqyr tolyp, adam terisi or­nyna keledi ghoy, al ashtan isin­gende, barmaq batqan shún­qyr ornyna kelmey, sol kýiinde oiylyp túrady eken» dep ja­zady Musiyn. Stalin ólip, Beriya atylghan son, 1954 jyly ghana bosanyp, sol 1954 jyldan ómi­rining aqyry 1999 jylgha deyin tabany kýrektey 45 jyl teatr sahnasynan týspeydi. Osy­laysha jiyrma jylday aidauda bolsa da, Shahannyng seksenge kelgenshe tisi týgel, qimyly shiraq bolypty. Birde ataqty aqyn Qalijan Bek­hojiyn: «Shahan, sen osy týrindi kóp bermey, asa qartaymay qalay saqtalyp jýrsin?» dese, Shahan: «E, etti búzylyp ketpes ýshin múzdatqyshta saqtaydy ghoy, meni de 20 jylday 40-50 gra­dustyq ayazy bar, qysy 9 aigha sozylatyn suyq jerde saq­tady, ekinshiden, diyeta saq­taghan adam kóp auyrmay, qar­taymay jýredi deydi ghoy, meni san jyldar ash qúrsaq ústady, ýshinshiden, eshkim úryp-soghyp ketpesin, nervisi tiysh bolsyn dep, 10 jyldap tórt búryshtan myltyq ústap kýzetip túrdy, men saqtalmay, kim saqtalady?! Menimen birge bolsan, sen de qartaymas edin» depti. Mine, qaysar qayrat, ruh myqtylyghy! On segiz jyl kórgen azabyna yumormen qarau - tek Shahang syndy jandardyng qolynan kelse kerek. «Seri aghamyz búl aralyqty sanaly týrde óshirip jibergen. On segiz jyl kórgen qorlyghyn úiyqtap túrghanday ishki sarayynan syzyp tastaghan. Sonda janaghy «on segiz jyl ómirim beker ótti-au!» deytindey aqjarqyn jannyng jýzinde qandayda bir mún, mandayynda syzat, betinde әjim jatpaytyn, tipti ishtey bir ókinish sezdir­mey­tin edi-au! Qashanda jarqy­rap, súp-súlu, tap-taza, múntaz­day kýiinde, ýsti-basynyng qyry ketpey, moynynan gals­tugy týspey, bәtenkesining bauy ýzilmey, qobyramay, salaqtyq jasamay, jinaqy, әdemi jýrip qazaq ónerining nar túlghasy kóz aldymyzda pәniyden baqigha ótti» deydi әriptes inisi Tún­ghyshbay Jamanqúlov.
Shahannyng qyryq jylday otasqan jan jary, Alashtyng әigili ghalym qyzy, professor Rәbigha Syzdyqova «Shahan shertken syr» atty tolgha­ny­synda asyl jarymen qalay tanysyp, tabysqanyn tereng siy­pattap jazady. Biz búl jaz­badan Shahan Musinning ómir tauqymeti saghyn syndyra al­maghan kisiligin, tektiligin taniy­myz. Taghdyr tabystyrghan qos aqqudyng bir shanyraq astyn­daghy ómiri - túnyp túrghan taghy­lym, ónege. Osynday tereng syr­ly Shahan Musin әlemimen ta­nysuyma sep bolghan jogha­rydaghy Múrat Isin aqsaqalgha ýlken raqmet!

Tóreghaly TÁShENOV

«Ayqyn» gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1569
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2264
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3559