Latviya

Latviyada orys tiline ekinshi memlekettik til retinde  mәrtebe beru nemese bermeuge baylanysty ótken referendumgha qatysqandardyng 75 payyzy «orys tiline Latviyada oryn joq!» dep, shet tili - Resey memlekettik tilining óz elderinde memlekettik mәrtebe aluyna qarsy dauys bergen. Sóitip, latyshtar memlekettik latysh tilin saqtap qaldy.
Al, Latviya preziydenti Andris Berzinish:
- Búl (referendum) bizding bәrimizge de salmaqty synaq jәne sabaq boldy. Ekinshi memlekettik til ýshin dauys beru Konstitusiyanyng qasiyetti qaghidalarynyng birine qauip tóndirdi. Sondyqtan da qazir Konstitusiyanyng negizderin nyghaytu men biylikting modelin ózgertu túrghysynda pikir almasatyn uaqyt tudy,- dep mәlimdegen. (Azattyq radiosy)

Qazaqstan

Bizding elde jaghday mýldem basqa. Qazaqstandaghy memlekettik til - qazaq tili mәselesinde túlghasy men búqarasynyng kóniline qaramay turasyn әri naqty jaghdaydy aitsaq, bizding el Reseyding tildik otary. Tildik otargha ainalghan son, әlbette, aqparattyq otarlyqqa kedergi bolmaytyny anyq nәrse. Aqparattyq otarlyq degeniniz - tútas qoghamdy iygeru, qalaghan jaghdayda kez kelgen baghytqa búra salu degen sóz.

Latviya

Latviyada orys tiline ekinshi memlekettik til retinde  mәrtebe beru nemese bermeuge baylanysty ótken referendumgha qatysqandardyng 75 payyzy «orys tiline Latviyada oryn joq!» dep, shet tili - Resey memlekettik tilining óz elderinde memlekettik mәrtebe aluyna qarsy dauys bergen. Sóitip, latyshtar memlekettik latysh tilin saqtap qaldy.
Al, Latviya preziydenti Andris Berzinish:
- Búl (referendum) bizding bәrimizge de salmaqty synaq jәne sabaq boldy. Ekinshi memlekettik til ýshin dauys beru Konstitusiyanyng qasiyetti qaghidalarynyng birine qauip tóndirdi. Sondyqtan da qazir Konstitusiyanyng negizderin nyghaytu men biylikting modelin ózgertu túrghysynda pikir almasatyn uaqyt tudy,- dep mәlimdegen. (Azattyq radiosy)

Qazaqstan

Bizding elde jaghday mýldem basqa. Qazaqstandaghy memlekettik til - qazaq tili mәselesinde túlghasy men búqarasynyng kóniline qaramay turasyn әri naqty jaghdaydy aitsaq, bizding el Reseyding tildik otary. Tildik otargha ainalghan son, әlbette, aqparattyq otarlyqqa kedergi bolmaytyny anyq nәrse. Aqparattyq otarlyq degeniniz - tútas qoghamdy iygeru, qalaghan jaghdayda kez kelgen baghytqa búra salu degen sóz.
Bir qyzyghy, Resey de, Qazaqstan da kópúltty memleket bolyp sanalady. Ayyrmashylyghy -  Qazaqstan kópúltty, kóptildi, kópvektorly sayasat ústanatyn kópshil el. Biraq unitarly memleket. Býtin el. Resey kópúltty ghana emes, Federasiya.  Tilge kelsek, Reseyde memlekettik til - orys tili. Orys tili Reseyding tútas territoriyasynda memlekettik til retinde qoldanylady. Qazaqstanda memlekettik til  qazaq tili, biraq orys tili memlekettik mekemelerde qazaq tilimen qatar qoldanylady. Alayda, naqty ómirde memlekettik tilding qyzmetin orys tili atqarady. Ol Qazaqstannyng tútas territoriyasynda qoldanylady. Preziydentten bastap aqjaghaly úlyqtyng bәri, qala berdi qazaqtyqqa týkirgeni bar týgelimen orys tilinde sóileydi.

Qazaqstan preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng Qazaqstan halqyna joldauynan ýzindi:

«Odnoy iz etih sennostey y glavnym preimushestvom nashey strany yavlyaetsya  mnogonasionalinosti y mnogoyazychiye. Gosudarstvennym yazykom, soglasno nashey Konstitusii, yavlyaetsya kazahskiy. Naravne s nim v gosudarstvennyh organah ofisialino upotreblyaetsya russkiy.
Eto normy nashey Konstitusii, kotorye nikomu ne pozvoleno narushati.
Planomernoe razvitie kazahskogo yazyka ne budet proishoditi v usherb russkomu.
Bizge memleketting keleshegi, bolashaq damuy ýshin ne kerek? Ol ýshin memleketting eng negizgi syrtqy sayasaty - kórshilermen tatu boluymyz kerek. Onsyz memleketting bolashaghy búlynghyr bolady.
Qazaq tili, bizding memlekettik tilimiz ósip-órkendep keledi. 2020 jylgha qaray memlekettik tildi mengergenderding qatary 95 prosentke deyin jetetin bolady».

Reseyding ózgermeytin ózimshildigi

Reseyding syrtqy sayasatyndaghy eng basty baghyttardyng biri - shetelderde túratyn orys últy ókilderin qorghau, qamqorlyq kórsetu esebimen sol elderge sayasi-ekonomikalyq qysym jasau, qyr kórsetu.
Mysaly, Latviyadaghy orys tili men onyng mәrtebesine baylanysty jaghday shyndap kelgende, sol elding ishki mәselesi bolyp tabylady. Alayda, Resey biyligi múnday jaghdaylarda tek birjaqty kózqaras ústanatyny bayaghydan belgili. Búl joly da sol әdetimen: «Latviyadaghy últtyq azshylyqqa úshyraghan orystardyng ýni estilui, esepke alynuy kerek. Qajet bolsa, búl halyqaralyq adam qúqyqtary turaly qújattarda da aitylghan», deydi. Tipti, Resey Dumasyndaghy halyqaralyq ister jónindegi komiytetting orynbasary Konstantin Kosachev referendum nәtiyjesi kórsetken sandardyng ózin moyyndamay, orys jýrgen jerding bәrinde Resey mýddesi birinshi orynda túruy kerek degen tonmoyyn pighylmen bylay deydi: «Orys tilining mәrtebesin kóteru mәselesi manyzdy dep referendumgha qatysqan Latviyanyn  azamattary Latviya biyligine últtyq partiyalardyng talaptaryna basa nazar audarugha jol bermeydi». Kórdiniz be?

Biraq, Latyshtar últ retinde óz tandauyn jasady. Latviya biyligi memleketti qúrushy últtyng talabyn oryndady.
Qazaqstan biyligining ne ýshin údayy últtyq úiymdarmen jantalasa kýresip, orys tiline qarsy qyltiya qalghan nәrsening bәrin qaghyp tastap otyratyna taghy bir mәrte kóz jetkizdik.
Dese de, Latyshtardyng әreketi Qazaqstandaghy últtyq úiymdardyng júmysyna jiger, talaptaryna týbine deyin baratyn tabandylyq kerek ekenin kórsetedi. Al, ana tili ýshin ya kýres jolyna, ya kónteri kónbisting jolyna týsu - әr azamattyng óz tandauy. Áriyne, songhy sәtte әr adam tughan últyna tartatyny aqiqat.
«Abay-aqparat»

P.S.
2011-nshi jylghy derekke qaraghanda, Latviyada memleket qúrushy últ - latyshtar - 62,10%, al, etnostyq diospera, orystar - 26,90% eken. 2009-nshy jylghy últtyq sanaqtyng esebi boyynsha, Qazaqstanda memleket qúrushy qazaqtar - 63,6%, etnostyq diospera, orystar - 23,3% qúraghan.