Qala ortalyghynan shetkeri zauyttaghy júmysynan kýndelikti daghdyly uaqytynda qaytqan Qaly ýshinshi qabatqa kóterilip, pəterining esigin ashqanda ishten ədettegiden bólek bir ózgeristin baryn birden bayqady.Kireberistegi ədepki ornynda ənsheyindegi syqasyp túratyn syrtqy qalyng kiyimderden ilgeshekterding bosap qalghanyna da anghardy. Beti ashyq shkaftan etek-jeni tysqa teuip túratyn qauqighan tondar men kýrtelerden arylghan dəliz keneyip, tynys ashylyp qalghanday seziledi. Basqa da artyq-auys mýlikten tazartylghan kəduilgi ayaday quys arshylghan júmyrtqaday jútynyp túr. Alaqystayghy qaghynan juylyp-sýrtilip, múntazday tazarghan qabyrghalar tóbedegi elektr jaryghyna jaltyrap kórinedi. Keybir tústaryna kóktem kórinisterin kestelegen shaghyn kólemdi grafikalar ilinipti. Dualgha kisi keudesimen túrghylas etip bekitilgen sharaynanyng astyndaghy qonyr tumbanyng ýstinde túratyn búrynghy qara telefondy almastyrghan alqyzylynyng shoshayghan antennasyna qarap, radiobaylanyspen isteytin jana apparattyng jayghasqanyn da kórdi. Onyng qasyndaghy shyny vazagha salynghan bir buda aq raushan da nazaryn audarmay qoymady. Qauyzyn jana jarghan shoq gýlding júpary tanaugha úrady. Ishki bólmelerden de ərtýrli hosh iyismúryn qytyqtaydy. Tór jaqtan úly men qyzynyng emen jarqyn, kónildi ýnderi estiledi. Otaghasynyng kelgenin olar əli bilgen joq. Ashana jaqtan pisirilip jatqan tamaqtyng búrqyraghan iyisi de júmystan endi oralghan otaghasynyng qarnyn shúryldatyp jiberdi.

Ýidegi býgingi búl alabóten erekshelikting mənisin qapelimde ər saqqa jýgirtip, sostiyp túryp qaldy. Aytpaqshy, uniyversiytette oqityn qyzy tanerteng emtihanyn tapsyryp edi, sodan kónildegi baghasyn alghan shattyqtan jasap jatqan janalyghy ma? Joghary oqu ornyn ýzdik bitirse de, ózine layyqty júmys tabylmay, biraz mekemening esigin qaghyp jýrip, búdan bir ay búryn ghana tandaghan mamandyghyna say qyzmetke ornalasqan úly respublikalyq əldebir bayqaulargha jobalaryn jibergenin aityp qalyp edi, əlde solardyn birinen jaqsy habar keldi me? Bəlkim, biylghy úzaqqa sozylghan qystyng əzer degende kóbesin sókken kóktemning jyly belgisi me? Əyteuir, ne de bolsa shanyraghyndaghy ədettegi ýirenshikti birtogha kórinisti janartqan myna tosyn, biraq shuaqty jaghday janyn terbete jóneldi. Jiyrma bestegi jigit shaghynan ystyq ýielmenindegi dəl osy býgin kýtpegen tosyn, ədemi, núrly qúbylystyng mənisin ajyrata almay tandanyp əri sýisinip dəlizde səl kidiristegen Qaly syrtqy kiyimin sheshu kerektigi esine endi týsti. Osy sətte tórgi bólmeden basyn qyltiytqan qyzy Aysara əkesin kórdi de:

– Tóleu! Ura! Papam keldi. Tez bol. Men qazir, – dedi de ary qaray zyp berdi.

Aghaly-qaryndas ekeui ish jaqtan birge shyqty. Qyzynyn qolynda bir buda qalampyr.

– Papa, tughan kýninizben!

Jýzi bal-búl janghan Aysara úsynghan gýlin abdyrap qalghan əkesining qolyna ústatar-ústatpastan bauyryna tyghylyp, betinen sýiip jatyr. Úly bolsa erke qaryndasynyng erkindigine jol berip, baysal qalyppen kezegin kýtip túr.

– Papatayym menin, merekenizben qúttyqtaymyz! – dep qyzy əkesin balasha óbektep, meyirlenip bosatar emes. Búghan aqyry tózimi tausylghan Tóleu de shyday almay ekeuin qapsyra qúshaqtay

aldy.

– Papa, ómirge kelgen kýniniz qútty bolsyn!

Qos perzentining jaybaraqat múny mýldem qaperinde joq jerden məz-mayram quanyshpen qarsy alghanyna jýregi eljirep ketken Qaly əp degende auzyna jóndem sóz týspey:

– Ói, ainalayyn, qaraqtarym-au, qaydaghy tughan kýn. Qos qarashyghym menin. Nesine bosqa əure boldyndar? Eki qanatym ghana sol.., – dey berdi.

– Papa, as əzir. Kəne, kiyiminizdi tezdetip auystyryp, jyldam juynyp, ornynyzgha otyrynyz, – dep taghy da qyzy shapshandyq tanytyp, asyqtyryp ala jóneldi.

Kónili tolqynystan alasúryp jýrip, kýndegi ədetinshe syrt kiyimderin ýy jaghdayyna almastyryp, ýsh bólmeli pəterding úly jatatyn ýlken bólmesine, yaghni, keyde ishindegi zattaryn jinastyryp, qonaq kýtuge layyqtaugha tura keletin zalgha endi. Búl joly da Tóleuding múndaghy ózi tútynatyn búiymdaryn basqa jaqqa shygharyp, keneygen ortasyna úzyn ýstel qoyylypty. Jayylghan aq dastarhandy týrli jemis-jiydektermen, kókónistermen, taghamdarmen toltyryp tastapty. Tek araq-sharaptan basqanyng bəri bar derlik. Jalpy búl ýide ynghayyna qaray atap ótip túratyn merekelerde ol pəlene qashannan oryn joq. Jəne de ony eshqaysysy da tatyp almaydy.

Býgingi kól-kósir ózgeriske Qaly əli de an-tang kýide tórgi oryndyqqa kelip jayghasty. Dəmnen alyp otyrghanmen əri-səri sezimnen bəribir arylar bolmady. «Mening tughan kýnime bola, sonsha nesine tógildi eken balalar? Bekerge anau-mynau qaryshtaugha ketken qarjyny odan da ózderining qajetine jaratqany əldeqayda ondy bolar edi-au. Jaryq dýnie esigin ashqanymdy býitip aghyl-tegil toylaudy úmytqaly da qanshama uaqyt. Qúr bosqa-aq əurelenipti», – dep oilady. Biraq, kókeyindegi irkilgenin syrtqa bildiruge balalarynyng kópten beri kórmegen qazirgi shadymandyghyna kireuke týsirip aludan tetky berdi.

Otaghasy jalpy əuelden adam jasynyng dóngelek datagha, onda da auyz toltyryp aitatynday qomaqtysyna tolghanda ghana shama-sharqynsha merekeleudi únatady. Al jyl sayynghy qaytalanatyn tughan kýnin atap ótudi eleusiz qaldyrudy qalaydy. Ashyghy – soghan bola azdy-kópti shyghyn júmsaudy artyq sanaydy. Úly men qyzy da əkelerining búl ýrdisine qarshaday shaqtarynan boylary əbden ýirenip ketip edi. Al otanasy ómirden ozghaly beri qalyptasqan jaghdaydyng osy joly kýrt qúbylghanyn janyna birden qabylday almay otyrghan sebebi de osy edi. Shay arasynda qyzy ornynan túryp, ishki bólmege kirip ketti de, odan lezde qayta shyqty. Qolyna ústaghan bir japyraq qaghazy bar. Əkesining qasyna túra qalyp, iyghynan qúshaqtady:

– Papa, mynau sizge kurortqa demalyp qaytugha on kýndik joldama. Múnyng bərin qaydan tauyp jatyr dep alandap otyrghan da shygharsyz. Tóleu agham keshe búdan bir ay búryn ósken qyzmetinin jalaqysyn alghan edi. Ekeumiz aqyldasa kelip, sizding tughan kýninizge «surpriyz» jasaudy úigharghan edik. Minekiyiniz. Syilyghymyzdy tapsyrugha rúqsat etiniz, – dep qolyndaghysyn úsynyp, əkesinin betinen sýidi.

– Papa, qansha jyl boldy el qúsap tynyqpaghanynyzgha. Bizdin qamymyz dep, tynym tappaytynynyzdy kishkentay bolsaq ta týsinip óstik. Kezekti enbek demalysynda da júmys istep jýretininizdi bilip eseydik. Endi densaulyghynyzgha da bir mezgil moyyn búruynyz kerek, papa. Biz tandaghan shipajayda əri tynyghasyz, əri emdelesiz. Joldamanyng jarnamasyna qaraghanda jýrek pen qan tamyrlary syrqattaryna paydasy asa zor kórinedi. Búl sauyqtyru ornynyn keremeti jóninde oghan ýnemi baryp jýrgen tanystar da til mayyn tamyzady. Mine, kóktem de jana bastaldy. Demalysynyzdy alyp, sol jaqqa baryp qaytynyz, papa. Bizge kóp qaraylay bermeniz. Aysara da on-solyn ajyratatyn jasta qazir. Men de ornymda ornyqtym, alandamanyz, – degen syrminez sabyrly úlynyng bayypty sózin de ýnsiz den qoyyp tyndady.

Otaghasy balalarynyng ayaqasty úsynysyna əuelgide jauap qatpay, tolghanyp otyrdy. «Ózi túratyn oblystan shetkeri úzamaghanyna baqanday jiyrma jyldan asypty. Ýiden on kýnge shyghandap ketkenim qalay bolar eken? Nəreste sətinen kóz aldynda təy-təy qadam basyp erjetken qos qarghashyn kýn de kórmese jany qalay shydaydy-ay. Qos quanyshym, eki qanatym bir pəs janarymda jýrmese jýrek shirkin tóze me? Ómiri tabany tiymegen sol kurorty qúrghyrgha kejegem keyin tartyp-aq túr. Barmay-aq qoysam qaytedi osy?..»

Ishtey osylay alabúrtyp, arpalysqanymen eki jaqtan qolqalaghan sýiikti perzentterining meselin qaytarugha kónili taghy daualamady. «Ekeui es bilgennen ózine berik seriktes, syrlas ta múndas bolyp kele jatqan joq pa! Qos qarashyghymnyng múnyn auanyn aulaghan shynayy peyilin qaytip qaytarmaqpyn? Jəne əkelegen shyqtay móldir niyetterine qalay dyq týsirmekpin?..» Qalasynan, turasynda shanyraghynan az da bolsa úzaq uaqyt sanap alystaugha qansha bettegisi kelmese de, bauyr eti balalarynyn úsynysyna amalsyz qarsy túra almady. Kóp tolghanystan son aqyry tilekterining ynghayyna baghyndy.

* * *

Əkelerin uəjderine kóndirip, kónilderi jaylanghan balala- rymen shýiirkelesip ishken keshki astan song kýndegi daghdysymen tamaqtyng toghyn basugha aulagha shyghyp, biraz qydyrystap qaytty. Teledidar qaraghansydy.

Dastarhan ýstin, ydys-ayaqty jinastyryp, bir-birine jərdemdesip jýrgen úly men qyzyna «qayyrly týn bolsyn» aitty da óz bólmesine ótti. Jaryqty óshirip, tósegine qisayghanymen úiqysy kele qoymady. Alma-kezek arpalysqan bir ókinish, bir quanysh oilarmen kópke deyin kózi ilinbey, dónbekship jatty...

* * *

Mektepti birge oqyp, institutty da júptaryn jazbay qatar bitirgen jyly túrmys qúrghan qosaghy Aydanadan qyrshyn jasynda qapiyada kóz jazyp qaldy. Sap-sau kýiinde, aiy-kýni jetip, bosanugha perzenthanagha týsken jary dərigerlerding salghyrttyghy saldarynan jaryq dýnie esigin ashqan shaqalaghymen qosa qapylysta ómirden ozyp kete bardy. Artynda aldy tórttegi, sony ekidegi səbiyleri, otandas bolghan jeti jylda qas-qabaghyn baghyp, shəy despegen erin taghdyr talqysyna tastap, ylghiy-daghy jaydary jýzin de kórsetpey, tym qúryghanda qoshtaspay da oqystan jýre berdi.

Jan-tənimen sýiip qosylghan zayybynyng əuletine əne-mine taghy bir úrpaq əkeledi dep qapersiz kýtip jýrgende andausyzda nerestesimen birge aq jeleng kiygen abzal jandar emes, kesepatty tajal jandardyng – dýmbilez dərigerlerding kesirinen eki birdey et jaqynynan aiyrylghany qabyrghasyn qayystyryp jiberdi. Əytpese naghyz mamandar bolsa, toghyz ay bala kóterip, deni syrqyramay-aq, əldenege qauiptenip alandamay-aq tolghaghy kelgende ghana perzenthanagha óz ayaghymen aman-esen barghan əyelin tiri tughan sharanasymen qosa eki kýnnen keyin óli denelerin qolyna ústatar ma edi? Búghan deyin eki səby syilaghan júbayymen baqyttyn shuaghyna shomylghan Qaligha qapelimdegi qayghy basyna tóbeden ayamay qatty úrghan auyr soqqy es jighyzbastan esengiretip tastady. Beli omyrylghanday býk týsti. Qapystaghy qasiretting kýiigi ózegin órtedi. Sýiiktisin sarsyla saghynyp, túnghiyq múngha týsti. Janyn jegidey jegen sary uayymnan suyryp shygharugha qoldan kelgen əreketterin jasap baqqan tughan-tuystarynyn, dos-jarandarynyn, jora-joldastarynyng júbatuyna da iylige qoymay, sayaq tartty.

Sergeldenge salghan zarly kýnderining birinde, qúday ondap abyroy bergende anasyz qos jetimine pana kerektigin týsindi. «Perishte býldirshinderining júrtqa jəutendeytindey jazyghy ne?! Sheshesi joq bolsa, əkesi bar emes pe! Beykýnə balapandarymdy qalayda jetildirip, balighatqa jetkizip adam qataryna qosuym qajet. Búl mening Alla aldyndaghy da paryzym. Aydana aldyndaghy da mindetim», – dep tas-týiin shiryghyp edi.

Sol sətten eki bóbegin túmsyqtygha shoqytpay, qanattygha qaqtyrmay, əlqisasy, eshkimge kóztýrtki etpey ósirdi. Birin kóterip, ekinshisin qolynan jetelep balabaqshagha apardy. Aghasy mektepke barghannan bastap qaryndasyn ertti. Úly men qyzy orta bilimdi iygeruden qúrbylarynyng aldy boldy. Jaqsy oqyghandyqtarynan institutqa da qinalmay týsip, baqtary jandy. Tete tuylghan perzentterining bir-birine qong etterin kesip bererdey bauyrmal, óte tatu túrghandaryn dətine quat tútty. Məngi baqy qasterlep óter Aydanasynyng amanaty – balalary da adal azamat bolyp marqayghandary kóniline toq. Qos qúlynyn eshteneden taryqtyrmay, kiyimderining kóktigin, tamaqtarynyng toqtyghyn qamdaumen kýni boyy, keyde týnde de beli býgilmey etken enbeginin, betterinen qaqpay alaqanynda ayalaghany zaya ketpegenine shýkirshilik jasaydy. Anasynyng meyirimine jete almay ósken balalarynyng júrttyn mýsirkeuine úshyramay, kóshting ortasynda tirshilik keship jýrgenine, qazir ýsheuining airanday úiyp otyrghan otbasyna ainalghanyna təuba etedi.

«Elge tenelip, sanatqa ilikti, óz qoldary óz auzyna jetti» degen osy shyghar. Səl bolmaghanda altyn asyqtay úly men qyzynyn – tiregi men tayanyshynyn, senimdi serikterining meni tóbelerine tik kóterip, bəyek bolghan aq peyilderine andamay qayau týsirip ala jazdappyn-au men beybaq. Ózbilermendigimdi keshirinder, ainalayyndar... Botalarynnyng əuletti jerge qaratpaytynday bolyp erjetkeni – ózinnen ainymay tughan artyq qasiyetterinnen, senin bizdi jelep-jebeuinnen, janym Aydana!.. Peyishte núryng tasysyn, aruaghyng osylay bizdi demep, qoldap jýre bersin, ólmes, óshpes ruhynnan shanyraghyna shashylghan shúghyladan arylmayyq dəyim. Jetilgen shyraqqanalarymyzdy til-kózding súghynan saqtasyn qúdayym» dep dúgha qayyrdy...

* * *

Ýsh kýnnen keyin Qaly jolgha jinalyp, teriskeyden ontýstiktegi Merki sanatoriyasyna attandy. Soltýstikten jyly aimaqqa poezben kele jatyr. Jolay bayqaghany kóktem keshigip jetse de qalada da, dalada da biylghy qatty qysqan qaharly ayazdyng əli ketpegen taby seziledi. Alaqystayghy qalyng qarynan əreng arylghan, reni ala-qúla, key tústarynda qarabarqyn, endi bir jerinde súrghylt, kelesi púshpaghynda quqyl tartqan bozghylt, jalpy syiqy sýrensiz atyraptar dóngelenip qalyp barady.

Dittegen kentine týs əletinde jetti. Temir jol beketinen jenil kólik jaldap, shipajay ornalasqan tau qoynauyna bet aldy. Búl aumaqta ózi tuyp-ósken ónirindegidey emes, səl de bolsa nauryzdyn eng bastapqy belgileri boy kórsete bastapty. Jol jaghalauynda kók shóp tyrbiyady. Dónesterding tóskeyinde de kýzden qalghan bozamyq betege men quraydyng arasynan jasyl týs qyltiyady. Qara jer tam-túmdap kógergenimen jol-jónekey aldynan shyqqan daraqtar da, qyr betkeyine bitken búta-býrgender de býrshik jara qoymaghanyn anghardy. Zanghar etegindegi sanatoriyany kómkergen qalyng toghaydyng sereygen, sidam aghashtary da qoynauyndaghy baryn býrkemeleusiz jayyp saldy.

Ózi de lajsyzdan kelgen kurortynyng osy bədensiz, súrqay tabighatyna əp degende kónili tolmaghan Qaly anghardyng qos qaptalyn baylanystyrghan endi, úzyn kópirding shetine ayaq basqanda əntek kidirip, tómenge qarady. Qyry qighash biyik saydyng tereng shúnghylynda aryny tauday qoy tastargha soghylyp, tolqyny shapshyp, aq kóbigin aspangha shashyp jatqan asau ózenning kýrkiri eleng etkizip edi. Múnday erekshe óktem saryndy búryn-sondy estimepti. Buyrqanyp, búrq-sarq qaynap, aq kýmistey aqshylt týiirshikterdi laqyldata búrqaqtatqan tasqyny joyqyn, ashuly aghysty kórgen, kórmegeni de esinde joq. Bəlkim jastau kezinde kezikken de bolar, jadynda janghyrmady. Odan beri de jaratylystyng osynday qyzyghyna keneletindey, túrghan qalasynan ərige attap baspaghaly qanshama uaqyt. Qalay dese de, ekpini kýshti aghysy andyzdaghan, tolqyny birin-biri qualay tulaghan, ýstem ýnimen tónirekti biylegen ózennin bitimi janyna birden əser etti. San qyrly saz oinatyp jatyr. Týsinui qiyn týrli əuezine eliktiredi. Tabighat – dombyrashynyn arqalana tartqan jaubasar kýiindey boydy shymyrlatady. Basbilgi bermey aidalagha ala qashqan búla tarpang kýliktey əldeqayda jaldanyp, jondanyp josylta jýitkiydi. Sonynan shang shashyp, búghausyz, túlan tútyp alysqa aghyndaydy.

Biyik kópirding ýstinde ainaladaghy basqa kórinisterding bərinen góri kónilin terbetken tómendegi ózenning súlu kórinisine sýisine ýnilip, kónili edəuir bógelip qalghanyn angharghan Qaly shipajay ghimaratyna qaray jýrdi.

Kurorttyng tirkeu bólimindegiler ózin kópten kýtip otyrghanday-aq, bar iltipatty qyzmetimen qarsy aldy. Jaqsy jayghasty. Kóktemning basy bolsa da, elden jyraq tau qoynauyndaghy, birdesten bes jýz adam qabylday alatyn sanatoriyada demalushylar qaramy da əjeptəuir kórindi. Ekikisilik bólmedegi jas shamasy ózi qúralyptas qazaq kórshisi Aqtau oblysynan kelipti. Qaly «əli kenirek tanysa, bilise jatarmyz» dep uaqytty úttyrmau ýshin korpus dərigerining aitqan, belgilep bergen em-domdaryn qabyldaugha birden-aq kirisip te ketti.

Ómirinde birinshi ret kelgen shipajaygha da boyy beyimdele bastady. Týsten keyin qoly bos. Tamaqtan song jalghyz ózi qyrqa basyndaghy sanatoriya etegindegi bitik toghay arasyndaghy saydyn shynyrauynda sarqyrap aghyp jatqan ózen jaghasyna týsedi. Dýrildegen dausynan kýy tyndaghanday ózge dýniyeni bir pəske úmyttyrghanday bolady. Su jaghasynda aiqysh-úiqysh oilardan jandy tynyshtandyratyn túnyq dybys, əuezdi saryngha qúlaq týrip, úzaq túrady. Syidighan tal-teregi, qayyny, emeni, qylqan japyraqty daraqtary, basqa da aluan aghashtardyng ishindegi jinishke soqpaqpen arly-berli seruendeydi. Bir mezet kurort kitaphanasyna kirip, gazet-jurnal aqtarystyrudy da ədetke ainaldyryp aldy. Keshkisin bólmesinen shyqpay úiqygha ketkenshe teledidar qaraydy. Bir ornynda bayyz tappay tyqyrshyp jýretin sabyrsyz minezin bilip qalghan qonsylasy «anda barayyq, múnda barayyq» dep du-dumangha keu-keuleydi. Búl qyzyqshyl topqa alghashqy sətten-aq qosylugha zauqy soqpady. Qatarlasynyng tamashagha, «jýr-jýrge» elp ete qoymaytynyna kózi jetkesin bólmelesi sýireleuin sap tyidy.

Kelesi bir kýni daghdysymen ózen boyynda ózimen-ózi seyildep jýrip, jalghyz ayaq sýrleumen qyrgha órledi. Qalyng jynysty betkeymen qiyalap, tóbege kóterilgende aldynan ashyq alanqay shyqty. Búryn jotagha jogharylap kórmegendikten be, mandayynan jipsigen ter bilindi. Denesi ysynghan song bylghary kýrteshesin sheship, iyghyna jelbegey jamyldy da, ainalagha zeyin saldy. Tepsende túryp, keudesin kere tynystady. Taudyng salqar auasy qanday ghajap edi! Jansarayy ashylyp jýre berdi. Biyik beles basyndaghy dalanqaydan ainala alaqandaghyday ədemi kórinedi. Shynyrau shúnghylynan asyp-tasqan ózenning ýni bəsensip, qúmygha qalypty. Búl tústan tómendegi shipajaydyn manayyndaghy ghimarattaryn, barlyq sharuashylyghyn týgendep shyqqanday eken.

Endi taban tiregen jazyghyna kóz jýgirtti. Kenet janary shyraday jandy. Nazaryna bozarghan bir doda eski shópting tasa- synda sap-sary kólkektegen tyrnagýl ilindi. Eki-aq attap qasyna jetip bardy. Tizerlep otyra qalyp, sausaqtarymen jelkemge diril qaqqan kýltesin sipalady. Ýzuge qimady. Jalghyz emes bolar dep, jan-jaghyna qarap edi, eki adym jerde taghy ekeui kózine ottay basyldy. Odan ərirekte qaulardyng qalqasynda kýlgin nəuriz- kókter jypyrlap boy kótergenin kórdi. Ilgeri qadymdaghan sayyn bəysheshekter de búrqyraydy. Shaghyn ghana tegis alang jappay sheshek atyp qúlpyrghan gýlderding jazirasy naghyz.

Bayaghyda Almatyda oqyp jýrgende Aydana ekeuining Kóktóbege aspaly sym jolmen baryp, qaytarda qalagha qaray jayau qúldaghany esine oraldy. Onda səuirding basy edi. Ontýstik ónirining endigine ense de Alatau baurayyna kórshi aimaqtargha qaraghanda kóktem kesheuildep, saghyndyryp jetedi. Sol joly tau bókterinde jaymashuaq kýn səulesine qyz-qyz qaynaghan jerding betinde bualdyr saghym oinap túrdy. Tóbeden tómenge iyrelendegen jolmen týsip kele jatqanda qiyalaryna, jarqabaqtaryna jarmasyp ósken osynday əsem de nəzik gýlder terip qaytty. Qystan keyingi jeti qat topyraqtyng qabatyn jaryp shyqqan saumaldyqtyn iyisi múryn jaratynday edi. Jataqhanagha jetkenshe qastarynan ótken jýrginshiler de búlardyng qoldaryndaghy kóktemning túnghysh gýldestesine tamsanyp ótip jatty. Səuirding tau qyrattarynda shanaqtaghan alghashqy ýlbiregen týrli gýlderining bir-bir shoghy Qaliy men Aydananyng bólmelerinde airannan bosaghan bótelkelerde studentterding kóz qúrty bolyp kópke deyin túrmap pa edi. Beu, dýniye-ay! Saghyndyrghan qayran zaman-ay!..

Jýregi shym etti... Keudesin múng torlady.

Ýstirtting ýstin sən-saltanatqa bólegen aluan gýldi ýzuge qansha qimasa da, bir budasyn uystap oraldy. Bólmesine kelgensin bir bos baklashka tauyp, ony qaq ortasynan qidy da, týbi býtin jartysyna su qúiyp, əkelgen shoq gýlderin soghan saldy. Ózi jatatyn orynnyng ayaq jaghyndaghy ýstelge qoyylghan sol ydystaghy bir uys gýl bólme ishin kónilge səule úyalatyp, kədimgidey qúlpyrtyp túratyn boldy.

Nauryzdyng núqyl súlu nyshandary jaynaghan sol alanqaygha kýnde baryp jýrdi. Uyljyghan nəzik te nərkes gýlderdi qyzyqtady, biraq bastapqyday qaytip júlmady.

Bir joly keshki tamaqtan bir dastarhan basynda otyratyn kelinshekpen birge shyqty. Búryn tez auqattanatyn da, keshirim súrap túryp ketetin edi. Əuelde as iship otyryp, sóz almasqanda onyng Taldyqorghannan kelgenin, esimi Mayra ekenin bildi. Ózi Qalidan ary úzaghanda on jas shamasynda kishiligi bar bolar. Tórt adamgha layyqtalghan ýsteldegi kórshiles qalghan ekeui – qostanaylyq erli-zayypty orystar. Júbaylar əlbette óz tilderinde shýiirkelesip otyrady. Eki qazaq óz tilderinde sóilesedi. Bir dastarhandy ortaqtasqan song olarmen ara-túra oryssha da til qatysady.

Qarsy aldynda otyratyn jyly jýzdi, ashang qyzdyn inabbattylyghyn birinshi kýnnen-aq bayqap edi. Bəlkim jas shamasyna səykes kelinshek te shyghar. Otbasyn súramaghansyn, ol jaghyn qaydan bilsin. Onyng ýstine jana tanysynyng ómirine aralasu ədetine jat. Qalay dese de, osy kórshisining qazaqy qalpy ləminen de, qimylynan da birden angharylyp túrady. Dastarhandaghy tórteuine ortaq qoyylghan ydystaghy súiyq asty bərining tabaqtaryna ýlestirip qúiyp beredi. Əuelgide Qali: «Qaryndas, men qyzmet jasayyn» dep sypayylyq isharatpen úmtylyp edi, Mayra: «Agha, əyel zatynan emespiz be. Biz otyrghanda azamattyng astau ústauyna ne joryq?» degeninen əjeptəuir qysylyp qalyp edi. Ejelden jópeldete ilip əketer əngimege joq búl: «Rahmet, qaraghym» deumen túiyqtalghan-dy.

Mine, býgin ashanada ýsh mezgil tamaqtanatyn kezde ədemi ədebimen izetin kórsetetin ibaly qyzben aulagha ishten birinshi ret qatar shyqty. Kýndegi josyghymen Qaly ghimarattyng aldynan aulaqtau etektegi kópirge qaray bettey berip edi:

– Agha, kelgeli beri bir óziniz menshiktep alghan ózen jaghalauyn maghan da kórsetpeysiz be? – degen qyzgha jalt búryldy da, antarylyp túryp qaldy.

Osy joly da kýtpegen saualgha sasqalaqtap, ne dep jauap qataryn bilmey daghdardy. «Búl qyz mening qayda qydyratynymdy bayqap jýrgen boldy».

– Jalghyz barugha birtýrli ynghaysyz. Mening de aghyny aryndy sudyng sarynyn tyndaghym keledi, – dep bir sət ýnsiz tylsym ýnsizdikten de Mayranyng ózi qútqardy.

– Jýriniz...

Ymyrt ýiirilgenshe ekeui etektegi shəlkem-shalys minezimen doldanyp, arqyrap-sarqyraghan ózen jaghalauynda seruendedi. Seyil sətinde oqta-tekte til qatysqany bolmasa, sudyng shuylynan mandytyp sóilese de alghan joq. Tau qoynauyn erte túmshalaytyn qaranghylyq qonlanghanda jarqyraghan telpekti sham astyndaghy oryndyqqa bir-birine aitpasa da kelisip qoyghanday tize býgisti. Qyz dastarhan basyndaghy synyqtyghyn bayypty sózinen de anghartty. Qaly adam tanudan janylmasa, jasandylyqtan ada, jany taza, kishipeyil, kópshil, syrshyl ekenin bayqady. Ortaq əngimenin taqyryby kóbinde óner, mədeniyet, oqyghan kitaptary, kórgen kinolary tónireginde órbidi. Kózi ashyq, kókiregi oyaulylyghynan bilimdiligi bilinedi. Jigit aghasy: «Neni bitirip ediniz?» dep súraudy sóket sanady.

Erte kóktemning keshinde deneleri tonazyghanda ishke kirdi.

– Agha, qyrgha shyghyp jýrsiz. Barghan betkeyinizde kóktemnin alghashqy balausa óskinderi bar ma eken? – dep qyz qoshtasarda nəzik nazyn syzyltty.

– IYə, iyə, kóp gýl kórdim, – degennen basqagha til-auzy baylanyp edi.

Sol kýngi súhbattan keyin keshki tamaqtan song taghy da eki ret jolyqty. Kýndiz bir-birin tek as ishu kezinde kezdestirgeni bolmasa, ərkim óz em-domyn qabyldaumen, jeke sharualarymen əure bolyp jýredi.

Demalys merzimi de bituge taqady. Birde týski dəmnen kelgen boyda bólmesinde tynyghyp jatyr edi. Kórshisi teledidar qarap otyrghan-dy.

– Qali, – dedi qonsysynyng nazaryn ózine audaryp. – Myna gýl shoghyn əkep qoyghanyna altynshy kýn. Búl erkekterding bólmesine jaraspaydy. Yaghni, iyesine tapsyryluy kerek.

– Kimge? – dedi búl selqos.

– E-e, dosym, kimge deuing qalay? Súraghyna bolayyn senin. Bir ýstelde otyryp, kýnde keshke shýiirkelesip jýretin əlgi qyzgha ma, əlde kelinshekke me, syilamaymysyn. Ne, meni týk sezbes, kórsoqyr keude dep pe edin?! Kórmeyin desem, kózim bar, menen qansha onashalanghanynmen kimmen jaqyndasyp jýrgenindi bilemin. Soghan ber qyrdan əkelgen gýlindi. Əli solmaghan kýiinde jaynap túr ózi de. Ol qyz arghy kýni ketedi. Al sen býgin apar oghan. Qabyrghanyng ar jaghynda jatyr emes pe? Bólmesine jana ghana engenin kózim shaldy. Tezirek bar. Əytpegende úshyrasa almay qalasyn. Óitkeni býgin keshke jolgha shyghyp ketui de mýmkin. Maghan múny birge jatatyn jerles əyel aitty. Al men basqa auyldastaryma jónedim. Sen tórt-bes kýnnen beri myna móltildegen gýlderindi móldiregen sol qyzgha úsyn, – dedi de jau qughanday esikti syrtynan sart japty.

Qúrdas kórshisining birdeneden qúr qalghanday qaydaghy joqty apyl-ghúpyl qozghap, tabany jerge tiymey zyr qaghyp ala jónelgenin ə degende qaperine ilmegen kýii Qaly qosuly túrghan teledidargha qarap jata berdi. Tynyshtyghy úzaqqa barmady. Joldasynyn janaghy jansaqtyghy kónilin alay-týley etip jiberdi. Kózi kereuettin ayaq jaghyndaghy tumbada túrghan «kók jəshikte» bolghanymen, oiy san-saqqa sharlady. «Osy júrt qyzyq. Óz betimen jýrgen adamda nesi barlyghyn týsinbeymin. Bireudi bireu týrtpektemey jayyna

jýrse qaytedi eken, a?! «Sen óittin, sen býittin» dep bógdenin ishki dýniyesine qol súqpaymyn ghoy men. Eshqashan eshkimning tirligine kiyligip, aralaspaymyn da...» dep kókke tepsingenin ózi kýnde kóretin ózendey búrq-sarq qaynady.

«Qatarlas qúrby. Minezinde zili joq alqyn-júlqyn. Kelgeli beri bir bólmede birge jatyrmyz. Auzyn ashsa kómekeyi kórinetin aqpeyil qazaq. Ózimsinip əzildegeni bolar. Nesine oghan sonsha búrqan-talqan ashulanamyn» dep azdan keyin kədimgi baysaldy qalpyna oraldy.

Bezbenge týsken tay-talas oilarymen osylay sharpysyp jatyp, ýsteldegi bir buda gýlge kózi týse ketti. Ýnile janar tikti. Ýzilgenine aptagha taqau uaqyt ótse de, solghyn tartpapty. Tipti qayta qauashaqtary barynsha jayyla ashylyp, shoqtay janyp túr. Ózining keterine əli tórt kýn bar. Búl jol jýrgenshe qúlpyrghan gýlining kýltesi tógilip qalar. Al Mayra býgin sapar shekpek. Shynynda da nege oghan tartu etpeske. Aq niyetpen, kirshiksiz kónilmen úsynsa nesi aiyp? Əy, biraq qabylday qoyar ma eken... Qaydam... Ay-shay joq, «ala qoyynyz» degenim qay qisyngha siyar. «Bireuge gýl beruge de sebep kerek shyghar» degen niyetpen de tejeledi. Qansha sana sarabyna salsa da, qolayyn taba almay aunaqshydy. «Aytpaqshy, ótkende Mayranyng ózi de «qyrda erte kóktemnin alghashqy nyshandaryn kóre aldynyz ba?» dep naz aitqan joq pa

edi. Dalanyng gýlin únatatynyn túspaldady emes pe. Qolymdy qaytarmas. Endeshe jolgha jýrer aldy keshiktirmey jaziranyn gýldestesin berip jibereyin...»

Jatqan ornynan shapshang kóterildi. Kiyimderining qyrtystaryn alaqanymen týzegensidi. Jýregi auzyna tyghylghanday dýrsildep ketti. «Emtihangha kiretin studenttey nege sonsha tolqyp túrmyn osy! Qoy, barayyn»…

Qolyn ýstel ýstindegi qútyda túrghan bir shoq gýlge soza bergende keudesi shanshyp sala berdi. Kóz aldy túmandanyp, basy aynalyp, aghash tósekting qyryn ústay qisaya qúlady. Dəl osy sətte ishke alqyn-júlqyn, tasyraqtap kirip kelgen kórshisinin:

– Ay, Qali, tynyshtyq pa? Saghan ne boldy? Aytsanshy! Qaliy! Qali! Dərigerdi shaqyryndar! Tez! Dəriger! – degen sózin emis- emis estidi de, esinen tandy. Ýstel ýstindegi baklashkadan jasalghan vazada qyrdyng ýlbiregen gýli uyljyp túr...

Baqadýr Jenis

Abai.kz