Júma, 19 Sәuir 2024
Túlgha 5144 38 pikir 6 Jeltoqsan, 2019 saghat 11:15

Kemel aghany keninen tany týstik

Úzaq jyldar telejurnalistika salasynda enbek etip, sonyng qyr-syryn jetik mengerip, mәndi, maghynaly tuyndylarymen kópting kónilinen shyghyp jýrgen talantty inim, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri Mahat Sadyqtyng maydanger jazushy Kemel Toqaev jóninde týsirgen derekti filimin kórip tereng oigha qaldym. Uaqyt alystaghan sayyn tauday túlghalardyng san tarau qyrlary, jarqyn kelbeti jarqyrap ashyla týsedi eken. Keshe ghana Jazushylar odaghynda birge qyzmet etken Kemel aghany tolyq tanyp bilmegen ekenbiz. Qysqa ómirde adam janyn zerttep, týsinu keyde tipten mýmkin emes siyaqty. Bir qaraghanda óte qarapayym, shynshyl, kóp ashyla bermeytin aghanyng tauqymetti taghdyry, ishki jan azaby, ghúmyrlyq filosofiyasy óte terende kórinedi... Biz Kemel Toqaevty sheber jurnalist, qazaq әdebiyetindegi detektiv janrynyng negizin qalaghan qabyrghaly qalamger retinde tanydyq.

«Er – elding qorghany, namys – erding qorghany» - deydi dana halqymyz. Kónening kózi, әkesi Toqanyng artynda qalghan jalghyz túyaghy, jazushy Kemel Toqaev shynynda da kesek túlgha edi. Ómir dariyasyna salghan qayyghyn alasúrghan taghdyr tolqyny asyqtay iyirip, ondy – soldy qansha laqtyrsa da janyn taza, jýregin jyly, aryn biyik ústay bilgen azamat. Ózining auyr da, qasiretti ómir jolynda qalamyna sýienip ótti. Shygharmalaryna tútas últtyng taghdyryn arqau etti. Óitkeni, últtyng basyna tóngen qasiret elin sýigen kez-kelgen azamatty ainalyp ótpesi belgili. 1932-jyldardaghy asharshylyq Toqaevtyng da ainalasyn kóktey oryp, typ- tipyl otap ketken. Zúlmat jyldar jas Kemelge jetimdik zaryn barynsha tarttyrady. Aghasy Qasym ekeui Týrkistandaghy balalar ýiin pana tútady. Jyghylghan ýstine júdyryq degendey soghys qasynda qalghan jalghyz sýienishi Qasymnan da aiyrady. Qasym maydan tórinde erlikpen qaza tabady. Aghasynyng izimen maydangha attanghan Kemelding ózi de qanqúily soghystyng bel ortasynda jýrip, talay erlik kórsetip, auyr jaralanady. Maydannan oralghan song da qoghamdyq qyzmetke belsendi aralasyp, әdebiyet әlemining kiyeli esigin erkin ashyp kiredi. Mahat osynau kýrdeli taghdyrdy arqalaghan kesek túlghany sheberlikpen jarty saghattyq filimge syighyza bilgen. Az sózben, kóp oilandyrady. Kemel aghanyng kenistigin Halyq qaharmany Qasym Qaysenov, Qazaqstannyng halyq jazushylary: Múzafar Álimbaev, Ázilhan Núrshayyqov, Enbek ardageri, jazushynyng zamandasy Baymyrza Dәurenbekov, Memlekettik syilyqtyng laureaty Ákim Tarazi, Filosofiya ghylymdarynyng doktory, professor Ábdesh Qalmyrzaev, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri Qoghabay Sәrsekeev syndy belgili túlghalardyng pikirleri arqyly jarqyrata ashqan.

Jazushynyng ómir jolyndaghy aiqyn izderi «Soldat soghysqa ketti», «Songhy soqqy», «Úyadan bezgen qús», «Sarghabanda bolghan oqigha», «Tanbaly altyn», «Týnde atylghan oq», «Tasqyn» taghy basqa shygharmalarynda sayrap jatyr. Óz betinshe bilim alyp, ómirding talay qiyn-qystau ótkelinen ótken Kemeldey keng tynysty qalamgerding shytyrman oqighalargha toly, shúrayly tildi shyrayly kelbetti shygharmalary kýn ótken sayyn jas úrpaqty adaldyqqa, batyldyqqa, últjandylyqqa tәrbiyeley beretini sózsiz.

Ásili detektiv janryndaghy shiyelenisti shygharmany jazu ýshin qyranday qyraghylyq, qasqyrday qaysarlyq, shynayy sheberlik qajet. Qaysar qalamgerding kitaptaryn qayta qolgha alghanda, súrapyl soghystyng ishinde janynda birge jýrgendey kýy keshesin, ózimen qayta tildesesin.

Soghys kórip, balalyq shaghy jetimdik pen joqshylyqta ótken qatal taghdyr Kemel aghanyng saghyn syndyra almady. Kerisinshe, tóske salghan sharbolattay shyndap shyghardy. Janyna auyr jara salsa da asyl múratynan taydyra almady. Otan ýshin adal perzent, otbasy ýshin ayauly jar, úrpaq ýshin ýlgili әke bola bilgen ýlken jýrekti jaysang aghanyng ómir joly artynda ýrim-bútaghy barda, qara ormanday qazaq halqy barda jyldarmen birge jalghasa bermek...

Osynday parasaty biyik túlghanyng narqyn asyryp, parqyn biler Mahattay talantty bauyrgha alghystan basqa aitarymyz joq. Últynyng azattyghy jolynda kýresken ardager aghalardyng azamattyq qasiyeti, asqaq abyroyy keyingi inilerine júghysty bolghay!

Nesipbek Aytúly

Memlekettik syilyqtyng laureaty

Abai.kz

38 pikir