Júma, 29 Nauryz 2024
Biylik 4724 30 pikir 5 Jeltoqsan, 2019 saghat 13:27

Memleket basshysy: Qazaqstanda júp biylik joq...

Qazaqstan preziydenti Qasym - Jomart Toqaev Germaniyagha saparynyng aldynda nemisting Deutsche Welle agenttigine súhbat berdi. Toqaevpen osydan tórt jyl jyl búryn oqqa úshqan orys oppozisioneri Boris Nemsovtyng qyzy – Janna Nemsova saualdasty, dep jazady dalanews.kz sayty. 

Jurnalisting “Qazaqstandaghy biylik tranziyti men 2008 jylghy Reseydegi saylau ssenariyining arasynda úqsastyq bar ma?” degen súraghyna Toqaev ózge elding ishki isine aralaspaytynyn aityp jauap berdi.

“Al Qazaqstangha kelsek múnda shyn mәnindegi sayasy innovasiya boldy. Nazarbaev qazirgi Qazaqstannyng qabyrghasyn qalaghan adam. Últ kósemi. Elbasy. Ol әli de bolsa Qauipsizdik kenesine jetekshilik etedi.

Ózime qatysty aitsam men Qazaqstannyng zandy týrde saylanghan Preziydentimin әri Bas qolbasshymyn.

Ekeuimizding aramyzda qanday da bir qarama-qayshylyq joq. Qyrghiy-qabaq emespiz. IYә, aqyldasyp, kenesip túramyz. Kórgen-týigeni kóp adam retinde ara-túra jón súrap túramyn.

Keybireu aityp jýrgendey Qazaqstanda júp biylik joq”, – dedi Toqaev.

Osy arada Qazaqstandaghy qos biylikke qatysty qauesetti Nazarbaevtyng ózi joqqa shygharghanyn algha tartty.

“Týneu kýngi partiya jiynynda Nazarbaev halyqty qazirgi preziydentting tóniregine toptasugha shaqyrdy. Oghan osy ýshin de alghys aitamyn” – dedi Memleket basshysy.

Nemsova preziydentting búdan bir jyl búrynghy “ishki jәne syrtqy sayasattaghy songhy sózdi Nazarbaev aitady” degen mәlimdemesin mysalgha keltirdi.

Toqaev strategiyalyq sheshim shygharuda Nazarbaevtyng sheshushi ról atqaratynyn jasyrghan joq.

“Solay bola túra ol memleketti bir adam basqaruy kerektigin jete týsinedi. Mening syrtqy sayasattaghy tәjiriybem mol, búghan qosa Ýkimetti basqarghanym bar… Toq eterin aitqanda biz bir-birimizdi tolyqtyramyz”, – dedi Toqaev. Preziydent búdan japa shekpeytinin aitady.

Onyng pikirinshe Nazarbaevtyng әli de aitary bar.

Preziydent pen Elbasynyng qúzireti qalay aiqyndalghany qyzyqtyrghan tilshining saualyna Toqaev anyq jauap bergen joq.

Nemsova әzir Tәshkentte jýrgen Nazarbaevty tilge tiyek etti. Ol Orta Aziya elderi basshylarynyng konsulitativtik kenesine qatysuda.

“Búl formattyng avtory Elbasynyng ózi. Geosayasy túrghyda osy aimaq asa manyzdy. Aymaqtaghy bes elding ústanymy, kózqarasy ýnemi ýilese bermeydi. Múnday júmyspen Memleket basshylary ainalysqany jón. Osy isti Elbasy retinde Núrsúltan Nazarbaev baqylauyna alghan”, – dedi Toqaev.

Deutsche Welle tilshisi Astananyng atauyn Núrsúltan dep ózgertuge Toqaevtyng bastamashy bolghanyn, astana әuejayy Núrsúltan dep ózgergenin, qalanyng qaq ortasynda Nazarbaev eskertkishi baryn eske saldy.

“Túnghysh Preziydent kýni taghy bar. Búl  jeke basqa tabynudyng belgisi emes pe?” dedi Nemsova.

Toqaev búl uәjben kelispedi.

Onyng aituynsha Nazarbaev tarihy túlgha. Tәuelsiz Qazaqstannyng irgetasyn qúighan, týptep kelgende jana tarihy jaghdayda qazaq memlekettigin qalyptastyrghan osy – Nazarbaev.

“Biz onyng enbegin layyqty baghalauymyz kerek. Asyra siltedik dep te sanamaymyn. Astananyng atyn auystyrghanymyz sizge únamay otyrghan sekildi”, – dedi Preziydent tilshige qarata.

Onyng oiynsha múnda jeke basqa tabynu belgisi joq. Toqaev astananyng atauy Nazarbaev oryn bosatqannan keyin baryp ózgergenin, qalanyng damuy búrynghy preziydentting esimimen baylanysty ekenin eske saldy.

Túnghysh Preziydentti synaugha bola ma?, degen Deutsche Welle tilshisining saualyna Toqaev “nege bolmasqa?!” dep jauap berip, múny bylaysha týsindirdi.

“Qazaqstan túrghyndary Túnghysh preziydentti synaydy. Áleumettik jelining zamanynda búghan toqtau sala almaymyz. Internet ómirimizdi týbegeyli ózgertti. Oi-pikirin ortagha salghysy kelgen san myndaghan adamgha erkindik berdi. Túnghysh preziydentti eshkim synamaydy kesip dep aitugha bolmaydy” dedi Toqaev.

Búdan bólek ereuilge shyqqandargha qarsy polisiyanyng arnayy qúraldar qoldanbaghanyn jәne búl tikeley óz búiryghy bolghanyn, arnayy jasaqtyng alandaghy arandatushylardy jalang qolmen qúryqtaghanyn mysalgha keltirdi.

“Mitingter turaly” zang Últtyq kenes mýshelerimen aqyldasa ózgeretinin mәlimdegen Toqaev zannyng demokratiyalyq ýrdiske beyimdeletinin aitty.

“Men liyberaldandyru degen sózdi únatpaymyn. Jana zangha say eldi alangha bastap shyqqan azamattar qoghamdyq tәrtipting saqtaluyn tolyqtay moynyna alady jәne mitingige qatysy joq halyqtyn, onyng ishinde Ýkimetti qoldaytyn qauymnyng qúqyghyna qol súqpaydy.

Qoghamdyq tәrtipti búzbay, biylikke aryz-shaghym aitu ýshin ghana alangha shyqqan beybit túrghyndargha qanday bir jazalau sharasyn qoldanbaymyz”, – dedi Toqaev.

Súhbat barysynda Qazaqstannyng latyn әlipbiyine kóshui sóz boldy.
Preziydent kirillisadan latyn әlipbiyine auysqan Qazaqstannyng Reseyden irgesin aulaq salmaytynyn aitty.

“Biz orys tiline tiyisip jatqan joqpyz. Qazaq tili reformalanuda. Álipbiyding osyghan deyingi ýsh ýlgisine de kónilim tolghan joq. Janadan әzirleudi tapsyrdym. Qazaq tilining auqymyn keneytu ýshin latyn әlipbiyine kóshuimiz kerek. Búl týrki әlemimen tize qosu ýshin qajet. Biraq búl kirillisadan bas tartqanymyz emes”, – dedi Toqaev.

Deutsche Welle tilshisi Toqaevtyng Ukrainanyng shyghysyndaghy ahual, Qyrym týbegin basyp alghan Reseyge qatysty kózqarasyn bildi.

“Biz Qyrymdaghy jaghdaydy anneksiya dep atamayyz. Qyrymgha qatysty aitqanda búl tym auyr sóz. Bolar is boldy.

Sizder oilaghanday Ukrainadan keyin Resey bizge auyz salady dep qoryqqan joqpyz.

Biz ben Reseyding arasynda berik dostyq, myqty baylanys ornaghan. Resey basshylyghynyng kórgendiligine, danalyghyna kýmәndanghan joqpyz. Biz baqylaushy pozisiyasyndamyz”, – dedi Preziydent.

Sóz arasynda Memleket basshysy Minski kelissózderi Nazarbaevtyng bastamasymen qolgha alynghanyna toqtaldy.

Súhbat barysynda tilshi Toqaevtan Shynjandaghy sayasy lageriler turaly súrady.

“Múnda úighyrlar ghana emes, qazaqtar da kóp dep estidik. Osy mәsele boyynsha kelissóz jýrude me?” dedi Janna Nemsova.

Toqaev Shynjang ólkesinde túratyn túrghyndar Qytay azamaty ekenin eske saldy.

“Al etnikalyq qazaqtar Qytay da ghana emes, basqa da elderde túrady. Nemis jerinde de qazaqtar bar. “Sayasy ýirenu ortalyqtarynda qazaqtar bar” dep atoylap jatqan adam qúqyghyn qorghau úiymdarynyng mәlimeti anyqtaudy qajet etedi.

Jaqynda bizde etnikalyq qazaqtardyng forumy ótti. Álemning әr týkipirinen kelgen qandastardyng aldynda Syrtqy ister ministrligindegi basshylardyng biri sóz sóilep, osy mәsele boyynsha týsinikteme berdi.

“Qytaydaghy qysym kórgen qazaqtargha qatysty Halyqaralyq adam qúqyghyn qorghau úiymdary bergen mәlimetting kópshiligi shyndyqqa say emes.

Osy mәseleni ushyqtyru sipaty bar. Múnyng arjaghynda geosayasat jatqanyn jaqsy týsinemiz. Qytay men AQSh-tyng arasyndaghy sauda soghysy nemen ayaqtalary belgisiz. Bizdin el jahandyq antiqytaylyq maydannyng territoriyasyna ainalmauy kerek.

Qytaydaghy әlgindey ortalyqtargha qazaqtardy әkep qamap jatyr degen aqpar shyndyqqa janaspaydy”, – dep týiindedi Toqaev.

Súhbatynyng sonynda Memleket basshysy Germaniyagha sapary turaly aityp, qazaqstandyq naryqtyng esigi nemis kapitaly ýshin әrdayym ashyq dep mәlimdedi.

;feature=share&fbclid=IwAR2rYIKUlQeABg109Z2hoP9aYrWn_2_Sr7ujHJwo-1X-0cy0Kmyg_81EaBE

Abai.kz

30 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1575
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2268
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3579