Birde D.Tartiny dostaryna mynanday әngime aitady: «Birde men týsimde shaytanmen kelisim-shart jasastym. Kelisim boyynsha, men oghan janymdy beruim kerek, al ol bolsa, esesine mening býkil tilegimdi oryndaydy. Bastapqyda bәri jaqsy bastaldy. Ol mening barlyq tilegimdi oryndap, meni tanghaldyrdy. Oghan ózimning skripkamdy berip, onyng qanday әdemi melodiya oinay alatynyn súradym. Ol sonshalyqty sheberlikpen erekshe sonata oinady, al onday muzykany men eshqashan estigen emespin. Tandanghanym sonday, tynysym taryldy. Oyanyp kettim. Sol sәt qolyma skripka alyp, shaytan oinaghan muzykany qaytalap, oinaghym keldi. Mening sol kezde shygharghan dýniyem búghan deyin jazghan shygharmalarymnyng birine de úqsamaytyn, bәrinen jaqsy edi. Sol sebepti, jana shygharmamdy «Ibilisting sonatasy» dep atadym».

Paganiny Tartiniyding shygharmashy­lyghyn joghary baghalady, ony qatty qúrmettedi.
Paganiniyding sausaqtary kishkentay boldy, qazir skripkashy bolghysy keletin balanyng sausaghy úzyn bolu kerek dep jatady ghoy. Ol sausaghyn kýn sayyn sozyp, jattyghu jasady. Sol qolynyng sausaqtary qalay mayystyrsa da, iykemge tez keletin. «Mayysqaq sausaq­tary» skripkada sheber oinauynda ýlken ról atqardy.

Ónerdegi jalghandyq onyng nәzik jýre­gin qatty jaralady. Ol ónerde sýiretilip jýretin ólermenderdi jek kórdi. Key­bireulerding betine «Ónerdi qorlaugha bolmaydy, nanyndy basqa jaqtan tap» dep aityp tastaghan kezi de az emes. Sol sebepti, ony ónerdegi dәldýrishter jek kórdi.

Birde Paganiny soborda jana bir shy­gharmasyn úzaq oryndaydy, búryn-sondy múnday әuen estimegen júrt qabylday al­may, kýlkige ainaldyrady. Bir kezde skriyp­kadan shyghyp jatqan qústyng ýnin estigen tobyr kýlkisin tyiyp, mýlgy tyndaydy.

Paganiniyding ómirin zertteushiler «skripkashy әielin (ne kónildesin) óltirip, abaqtyda jatty» degen pikir aitady. Olar Paganiniyding ayaghyn sylty basuyn abaqty­men baylanystyrady. Biraq, onyng adam óltirip, abaqtyda jatqany turaly naqty derek joq.
Paganiny kartaqúmar boldy, qanshama ret útyldy, onbay útyldy. «Búl Paganiny ghoy» dep eshkim ony ayaghan joq. Oiynnyng aty – oiyn.

«Shynymdy aitayyn, birde-bir ret me­nen әldeqayda jaqsy oinaytyn, sheber oinaytyn adamdardyng qolyna týskenim joq. Ángime skripka, bolmasa, gitara jay­ly emes. Bir-aq keshte birneshe konsertten týsken aqshamdy joghalttym. Asa mәn ber­mey, jenil oinaytyndyghymnan qan­shama ret sәtsizdikke tap boldym. Ol kezde meni ónerim ghana qútqardy» dep eske alady Paganiniy.

Skripkashynyng skripkasy óte qúndy edi. Bir knyazi Paganiniyding skripkasyn únatyp, «maghan sat» dep jabysady. Paga­niny skripkasynan airylghysy joq, biraq aqsha da kerek. «250 altyn tiyn» deydi. Knyazidyng kózi úyasynan shyghyp, «Qal­jyndap otyrsyz ba? Men 100 altyn tiyn ghana bere alam» deydi. Kartadan onbay útylghan Paganiny osy baghagha kelispek bolghanda, qasynda otyrghan bir tanysy: «Taghy bir ret oinap kór, bәlkim, aqshandy qaytaryp alarsyn» dep ýgitteydi. Paganiny saghat, jýzik, týireuishine deyin kartagha tigip tastaghan, qaltasynda bar-joghy 30 lira qalghan bolatyn. Eger qaltasyndaghy bary­nan aiyrylsa, knyazigha skripkasyn satpaq boldy. Ol karta oinap jatty… Úty­lyp jatyr… 30 lirasynan 3 lira ghana qaldy. Bir sәtte… o, toba, sәttilik! Sol kýni ol 160 lira jendi. «Oyynshy – әlemdegi eng bey­shara adam» ekenin týsingen ol sodan keyin karta oinaudy qoydy.

Aqshany tabuday tapsa da, bey-bereket shashyp tastaytyn Paganiny skripkasyn birneshe ret lombardqa ótkizip, aqsha aldy. Birde skripkasy bolmay, Livron degen bay kópesting qymbat skripkasymen óner kór­setedi. Ónerdi baghalaytyn kópes: «Sizden keyin búl skripkagha eshkimning qol tiygizuge qaqy joq, skripka sizdiki», – dep syigha tartady.
Paganiny turaly qoghamda alyp-qashpa әngime az aitylmady. Ol turaly aitylghan sayyn halyqtyng ony kóruge, tyndaugha yqy­lasy arta berdi. Tipti, ol turaly «shay­tangha janyn satty» degen әngime jeldey esti. Ol ózi turaly búl әngimege de asa mәn bermedi. Bәri kýrdelenip bara jat­qanda ghana «shaytangha janymdy satqanym joq» dedi, biraq búl kezde bәri kesh edi.

Kompozitor Feliche Blandjini: «Onyng tanghajayyp oryndaushylyq she­berligin eshkim de sózben jetkizip aita al­maydy. Tipti, eshkim múnday erekshe әuendi tyndaugha bolatynyn armanday da alghan joq. Oghan qaraghan kezde, ony tyn­daghan kezde eriksiz jylaysyn, kýlesin, eriksiz adamnyng kemeldigi turaly oilay­syn. Ózge skripkashylarmen ony skripka men tayaqshasy ghana baylanystyrady. Pa­ganiny – bizding uaqyttyng ghajayyp qúby­lysy» dep jazady dostaryna jazghan hatynda.

«Keshe men sizding konsertinizde boldym. Siz – muzykanyng Qúdayysyz. Sizdi tyn­daghan sәtte Gomer mening aldymda túrdy» dep kózin júmyp tamsanady U.Foskolo.

Milandyq synshylar Paganiniydi «әlem­ning birinshi skripkashysy» dep atady jәne búl pikirdi eshkim de joqqa shyghara almady.

Paganiny 1840 jyly 57 jasynda Niys­sa qalasynda qúrt auruynan kóz júmady. Shirkeu qyzmetkerleri «shaytangha janyn satqan kompozitordy ziratta jerleuge qarsymyz» deydi. Mýrdeni dostary keme­men tughan eline aparyp, jerlemek bolady, taghy da әr týrli qarsylyqqa úshyrap, tabyt ailaqtyng jaghalauynda biraz uaqyt túra­dy. Sol kýnderi matrostar týnde ta­byttan skripkanyng ýni estiletinin aityp, shaghym­danady. Amaly qúryghan dostary Paga­niniyding sýiegin bir graf dosynyng qama­lyna aparady. Ne kerek, arada 36 jyl ót­kende ghana Paganiniydi hristian joral­ghysymen qayta jerleydi. Býginde Paga­niniyding ómirbayanyn zertteu­shiler «úly muzykant janyn shaytangha satqan joq, Qúday oghan erekshe daryn berdi, ol talan­tyn enbekqor­lyghymen jetildirdi» degen pikir aitady.

Bizding bir bilerimiz, Paganiny – mәn­gilik jalyna jarmasqan muzykant. Ol óz zamanynyng ghana emes, barlyq uaqyttyng qúbylysy.

Ayagýl Mantaydyng facebook paraqshasynan

Abai.kz